ਚਿਦਾਂਬਰਮ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ: ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਦਬਾਅ ਬਨਾਮ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮਾਣ

ਸਾਬਕਾ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਪੀ. ਚਿਦਾਂਬਰਮ ਦੇ ਹਾਲੀਆ ਖੁਲਾਸੇ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ? ਸਤਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 2008 ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਮੁੰਬਈ ’ਤੇ 26/11 ਦਾ ਭਿਆਨਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਾ ਚਾਰ ਦਿਨ ਚੱਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਤੋਂ ਆਏ 10 ਜੇਹਾਦੀਆਂ ਨੇ 166 ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਬਦਲੇ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਸੁਲਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਯੂ. ਪੀ. ਏ. ਸਰਕਾਰ (2004-14) ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਦਬਾਅ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਅਮਰੀਕੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੇ ਕਹਿਣ ’ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਰੁੱਧ ਕੋਈ ਵੀ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਈ ਸੀ।

ਚਿਦਾਂਬਰਮ ਅਨੁਸਾਰ, ‘‘ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੈਨੂੰ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ। ਮੈਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੁੱਖ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ’ਤੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਪਰ ਸਿੱਟਾ ਜੋ ਕਿ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ, ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਸਥਿਤੀ ’ਤੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ; ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਪਹੁੰਚ ਅਪਣਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।’’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਮੰਨਿਆ, ‘‘ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਕੌਂਡੋਲੀਜ਼ਾ ਰਾਈਸ, ਮੇਰੇ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣ ਤੋਂ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਮੈਨੂੰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨਾ ਦੇਈਏ।’’ ਮੈਨੂੰ ਪੀ. ਚਿਦਾਂਬਰਮ ਦੇ ਬਿਆਨ ਤੋਂ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨਾ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਚਿਦਾਂਬਰਮ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ 2008 ਦੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੈ।

ਮਾਮਲਾ ਇੰਨਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। 1995 ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ-ਯੂਰਪੀਅਨ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਨੇ ਪੋਖਰਣ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰੀਖਣ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ 1998 ਵਿਚ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ’ਤੇ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੱਛਮੀ ਧਮਕੀਆਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੋਖਰਣ ’ਚ ਪ੍ਰੀਖਣ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਇਕ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋਇਆ। ਚਿਦਾਂਬਰਮ ਜੋ ਹੁਣ 26/11 ਹਮਲਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਅਮਰੀਕੀ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹੀ ਚਿਦਾਂਬਰਮ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 27 ਮਈ, 1998 ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ ਪੋਖਰਣ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰੀਖਣ ਨੂੰ ‘‘ਸੱਤਾ ਦੇ ਭੁੱਖੇ ਏਜੰਡੇ’’ ਅਤੇ ‘‘ਨੈਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ’’ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਸੀ, ‘‘ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਬੰਬਾਂ ਦੇ ਭੰਡਾਰਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਫੌਜ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿਚ ਧੱਕਣ ਦੇ ਵੀ ਵਿਰੁੱਧ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਦੋਵਾਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨੂੰ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।’’

ਕੀ 1998 ਅਤੇ 2025 ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਚਿਦਾਂਬਰਮ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿਚ ਕੋਈ ਅੰਤਰ ਹੈ? ਚਿਦਾਂਬਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀ 1998 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਸੁਹਿਰਦ ਸਨ? 1962 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਖੱਬੇ-ਪੱਖੀ ਚੀਨ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ’ਚ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਜ਼ਮੀਨ ਗੁਆ ​​ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਸਭ ਨਹਿਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਵੈ-ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਚਾਲਬਾਜ਼ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦੀ ਇਰਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਅਸਮਰੱਥਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ। ਪੰਚਸ਼ੀਲ ਸਮਝੌਤਾ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਵਿਚ ਚੀਨ ਨੂੰ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ‘‘ਹਿੰਦੀ-ਚਿੰਨੀ ਭਾਈ-ਭਾਈ’’ ਵਰਗੇ ਨਾਅਰੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਸਾਬਤ ਹੋਏ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਬੇਨਤੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਅਮਰੀਕੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ, ਸੀ. ਆਈ. ਏ. ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਰੂਸ ਰੀਡਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ, ‘‘ਜੇ. ਐੱਫ.ਕੇ. ਫਾਰ ਗੌਟਨ ਕਰਾਈਸਿਸ - ਤਿੱਬਤ, ਸੀ. ਆਈ. ਏ. ਅਤੇ ਸਿਨੋ-ਇੰਡੀਅਨ ਵਾਰ’’ ਵਿਚ ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜੌਨ ਐੱਫ. ਕੈਨੇਡੀ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਗੁਪਤ ਪੱਤਰਾਂ ਦੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੱਤਰ ਵਿਹਾਰਾਂ ਵਿਚ, ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ‘‘ਸਾਨੂੰ ਸੁਪਰਸੋਨਿਕ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੇ 12 ਸਕੁਐਡਰਨ ਦੀ ਤੁਰੰਤ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਆਧੁਨਿਕ ਰਾਡਾਰ ਵਿਵਸਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸਾਡੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ, ਅਮਰੀਕੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਰਾਡਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ।’’ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਉਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਗਿਰਵੀ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਲਾਹੌਰ ’ਚ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਤਾਸ਼ਕੰਦ ਜਾ ਕੇ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਅਸੀਂ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ (ਰੂਸ) ਦੀ ਵਿਚੋਲਗੀ ’ਚ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਰਣਨੀਤਕ ਤਰਕ ਅੱਜ ਤੱਕ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ। ਕੀ ਇਸ ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਰੁਖ਼ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ? ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਤਾਸ਼ਕੰਦ ਸਮਝੌਤੇ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਰਹੱਸਮਈ ਮੌਤ ਨੇ ਉਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਸ਼ੱਕੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1960 ਵਿਚ ਨਹਿਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ‘ਸਿੰਧੂ ਜਲ ਸੰਧੀ’ ’ਤੇ ਵੀ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ।

ਦਰਅਸਲ, ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਬੱਝੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅੱਗੇ ਝੁਕਣਾ ਪਿਆ ਹੈ ਜੋ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਹਿੱਤਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਫਿਲਸਤੀਨ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ’ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ। ਪਿਛਲੇ 11 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਇਸ ਹਾਰਨ ਵਾਲੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਰਹੀ ਹੈ। ਨਿਰੰਤਰ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਹੁਣ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਸਰਜੀਕਲ ਸਟ੍ਰਾਈਕ, ਸਿੰਧੂ ਜਲ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਧੂਰ ਇਸਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਬੂਤ ਹਨ।

-ਬਲਬੀਰ ਪੁੰਜ