ਮਰਦ-ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ

ਬਹੁਤ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਇਕ ਟੀ. ਵੀ. ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ’ਚ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਸੀ ਮਹਿਲਾ-ਪੁਰਸ਼ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ’ਚ ਅਸਮਾਨਤਾ। ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ’ਚ ਸੀ। ਇਸ ’ਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਆਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬੋਲੀ ਕਿ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਘਰ ’ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਘਰ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਤਨਖਾਹ ਮਿਲੇ। ਤਨਖਾਹ ਦੇਵੇਗਾ ਕੌਣ। ਇਸ ’ਤੇ ਉਹ ਬੋਲੀ ਕਿ ਮਹਿਲਾ ਦਾ ਪਤੀ।

ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਕ ਰਿਕਸ਼ਾ ਵਾਲਾ 2000 ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ ਕਮਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਆਮਦਨ ਦਾ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਭਾਵ ਕਿ 1000 ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਉਦੋਂ ਇਸ ਲੇਖਿਕਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੋਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕਾਇਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਿਕਸ਼ੇ ਵਾਲੇ ਦੀ ਆਮਦਨ ਵਧਾਉਣ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਮਦਨ ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਹਿਰ ਕਹਿੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਘਰ ’ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਤਨਖਾਹ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਿਉਂ ਨਾ ਅਜਿਹਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਘਰ ’ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਆਤਮ- ਨਿਰਭਰ ਹੋਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਤਾਂ ਵਧੇਗੀ ਹੀ, ਘਰ ਦੀ ਆਮਦਨ ਵੀ ਵਧੇਗੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਹਿਲਾ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ’ਚ ਅਸਮਾਨਤਾ ਵੀ ਖੂਬ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸੰਗਠਿਤ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇਹ ਅਸਮਾਨਤਾ ਅਸੰਗਠਿਤ ਖੇਤਰ ’ਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਔਰਤਾਂ ਅਸੰਗਠਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ’ਚ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਮਿਹਨਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਇਹ ਹੈ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਰਨ ’ਚ ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਜਿੰਨੀ ਮਿਹਨਤ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਇਹ ਹਾਲਤ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ’ਚ ਹੈ।

ਪਰ ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਔਰਤਾਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਪੜ੍ਹ-ਲਿਖ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਹਾਲਾਤ ਵੀ ਬਦਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ’ਚ ਗਲੋਬਲ ਪੇਰੋਲ ਐਂਡ ਕੰਪਲਾਇੰਸ ਦੀ ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ਆਈ ਹੈ। ਇਸ ’ਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ’ਚ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ 150 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮਹਿਲਾ-ਪੁਰਸ਼ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ’ਚ 10 ਲੱਖ ਕੰਟ੍ਰੈਕਟਸ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀਆਂ 35000 ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਡੇਟਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ’ਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਤਨਖਾਹ ’ਚ ਭੇਦਭਾਵ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਰਕ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ’ਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ। ਕੀ ਹੈਰਾਨੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਪਹਿਲੀ ਦੁਨੀਆ ਭਾਵ ਕਿ ਵਿਕਸਿਤ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਕਹਿਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਇਤਰਾਕਰ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਤਮਾਮ ਮਾਨਵ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਸਾਨੂੰ ਤੀਜੀ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਤੀਜੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਚੰਗੇ।

ਫ੍ਰਾਂਸ ਦਾ ਉਹ ਨਾਅਰਾ-ਲਿਬਰਟੀ, ਇਕਵਲਿਟੀ, ਫੈਟਰਨਿਟੀ ਇਕ ਵਲੋਂ ਤਾਂ ਸਭ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਤੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ’ਚ ਤਾਂ ਬਰਾਬਰੀ ਛੱਡੋ ਤਨਖਾਹ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਹੀ ਮਹਿਲਾ, ਮਰਦ ’ਚ ਭੇਦਭਾਵ ਹੈ। ਇਹ ਭੇਦਭਾਵ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦਾਦਾ ਅਮਰੀਕਾ ’ਚ ਵੀ ਹੈ। ਇਸਤਰੀਵਾਦ ਦਾ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਫਰਾਂਸ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦਾਦਾ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਪਰ ਅਸਲੀਅਤ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਂ ਯੂਰਪ ’ਚ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਹਿ ਕੁਝ ਵੀ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਅੱਜ ਵੀ ਉਥੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਘਰ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਹੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ’ਚ ਦੇਖਦੀ ਰਹੀ ਹਾਂ ਕਿ ਮਹਿਲਾ ਨੇ ਇਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਗੋਦ ’ਚ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਕ ਬੱਚਾ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਦੌੜ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤੀਜਾ ਬੱਚਾ ਪ੍ਰੈਮ ’ਚ ਹੈ। ਚਾਰ, ਪੰਜ ਬੱਚੇ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਕਈ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਕਿਸੇ ਪਾਰਕ ’ਚ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਏਅਰਪੋਰਟ ’ਤੇ ਪਤੀਦੇਵ ਬੜੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਕੋਈ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਮੋਬਾਈਲ ’ਤੇ ਕੋਈ ਫਿਲਮ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਤਨੀ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਝੂਲਾ ਝੂਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੋਈ ਕੁਝ ਖਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਗੋਦ ’ਚ ਸੌਂ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ’ਚ ਮਾਂ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਖੁਆਉਂਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਠੁਕਾਈ ਦੇ ਲਈ ਕਿਸ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ।

ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਔਰਤ ਮਰਦ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਤਮਾਮ ਵਿਕਸਤ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਇਹੀ ਗੱਲ ਸਾਬਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਅਸੀਂ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਦਿਖਾਈ ਵੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਕੰਮਕਾਜ ਕਰਦੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ’ਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪਿੰਡਾਂ ’ਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀਅਾਂ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਕੋਈ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਇਹ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਖੇਤਾਂ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ’ਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਹੁਣ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਖੇਤੀ, ਕਿਸਾਨੀ ਅਤੇ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ’ਚ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਕਈ ਕੰਮ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਟੋ ਜਾਂ ਈ-ਰਿਕਸ਼ਾ ਚਲਾਉਣਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਜ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਹੁਰੇ ਅਤੇ ਅਤੇ ਪਤੀ ਵੀ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਕੇ ਪੈਸੇ ਘਰ ਲਿਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹੀ ਅਸਲੀ ਤਸਵੀਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਚਸ਼ਮਿਆਂ ’ਚ ਉਤਾਰ ਕੇ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਮਾ ਸ਼ਰਮਾ