ਸਿੱਖ ਮਾਣ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ : ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਦੂਰਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਸੱਦਾ

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ 2 ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਹਨ। ਇਕ ਅੰਗ 462 : ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਕ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਇਕ ਸਕਿੰਟ ਦੇ ਇਕ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਇਕ ਫਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਫਰਿਸ਼ਤੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਲਈ ਮੁਕਤੀਦਾਤਾ ਅਤੇ ਦਾਨੀ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਦੂਤ ਹਨ।

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਫੌਜ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਬਣਾ ਕੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਇਆ : ‘ਖਾਲਸਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਕੀ ਫੌਜ’। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਤੱਕ ਦੁਨੀਆ ’ਤੇ ਰਾਜ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਕ ਸ਼ਰਤ ਨਾਲ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣੀ ਪਵੇਗੀ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਫਲਸਫੇ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ।

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰ ਕੇ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣ ਦਾ ਇਕ ਪੱਕਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਕਰਮ-ਕਾਂਡ ਮੁਕਤ ਧਰਮ ਹੋਵੇ। ਇਕ ਸਨਮਾਨ ਜਨਕ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣਾ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਮੰਗ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ’ਚ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਜਾਣਾ।

ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਛੂਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਰਾਜਾ ਦਿਆਲੂ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ‘ਹਲੀਮੀ ਰਾਜ’ ਸੰਕਲਪ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ। ਨਿਆਂ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੜਦੇ ਹੋਏ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਹਰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।

1746 ਅਤੇ 1762 ਈ. ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਕਤਲੇਆਮ ਜਾਂ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਇਸ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਿੱਖ ਅਡੋਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਕੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ। ਖਾਲਸਾ ਮਿਸਲ ਨੇ ਕਾਨਪੁਰ ਤੱਕ ਦੇ ਤਰਾਈ ਖੇਤਰ ’ਤੇ ਵੀ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਹਾਲਾਤ ਬਦਲ ਗਏ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੱਤਾ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਵੀ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ।

ਹੁਣ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਵਰਗੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਗਲੇ 100 ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ 1947 ਤੱਕ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੱਖੀ ਮਹੰਤਾਂ ਤੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਲੈਣ ਲਈ ਲੜਾਈਆਂ ਹੀ ਜਿੱਤੀਆਂ।

ਜੁਲਾਈ 1982 ਤੋਂ ਜੂਨ 1984 ਤੱਕ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਿਆਸੀ ਸੱਤਾ ਹਥਿਆਉਣ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਯਤਨ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਈ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ 3 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 6 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ। ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੌਤਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਮਾਜ ਦੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖ ਉਪਲਬਧੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਕਦੇ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੇ ਇਕ ਸਮੂਹ ਨੇ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਝੱਲਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲਾਭ ਜਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਲਈ, ਇਸ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਚਰਚਾ, ਬਹਿਸ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਕੀ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਅਜਿਹਾ ਕੀਤਾ ਹੈ?

41 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਕੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਹੈ? ਕੀ ਉਹ ਮੰਗਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਜੁਲਾਈ 1982 ਵਿਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ? ਕੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ਖਮੀ ਜਾਂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਮਾਸੂਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ? ਇਸ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਉਪਲਬਧੀ ਕੀ ਹੈ?

ਯਹੂਦੀ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਅਣਕਿਆਸੇ ਸਦਮੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਲਚਕਤਾ ਦਿਖਾਈ ਹੈ। ਸਮੂਹਿਕ ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ ਹੀਰੋਸ਼ੀਮਾ ਅਤੇ ਨਾਗਾਸਾਕੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੁਨਰ-ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਸਗੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵ ਨੇਤਾ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰੇ।

ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ 1984 ਵਿਚ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਨਾਲ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਇਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਸਤਾ ਲੱਭਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੇ ਹਥੌੜੇ ਹੇਠ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਨਾ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀਆਂ, ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿਰਫ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਪੈਸੇ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਸਾਲਾਨਾ ਬਜਟ 1,300 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ।

ਦਿੱਲੀ ਦਾ 100 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਹੀ ਹਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਹਰਿਆਣਾ, ਪਟਨਾ, ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਦਾਨ ਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਏ ਵਿਚ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਆਰਥਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ।

ਸਫਲ ਹੋਣ ਲਈ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ, ਨਵੀਨਤਾ ਅਤੇ ਉੱਦਮਤਾ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਯੋਜਨਾ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਈਚਾਰਕ ਬੰਧਨਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਕੇ, ਸਿੱਖ ਇਕ ਉੱਜਵਲ ਭਵਿੱਖ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਯਹੂਦੀ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨੀ ਅਨੁਭਵ ਸਦਮੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਲਈ ਕੀਮਤੀ ਸਬਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਆਓ ਅਸੀਂ ਅਪੀਲ ਕਰੀਏ ਕਿ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਈਏ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰੀਏ। ਇਸ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਅਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ।

ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਲਾਲਪੁਰਾ