ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਪੂੰਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕ੍ਰਾਂਤੀ

ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਅਸਲ ਮਾਪ ਜੀ.ਡੀ.ਪੀ. (GDP) ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਜਾਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਵਿਚ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਕਿੰਨੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਪੂੰਜੀ - ਸਾਡੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਹੁਨਰ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਕਤਾ - ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਆਰਥਿਕ ਸੰਪੱਤੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਕ ਨੈਤਿਕ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੀਤੀਗਤ ਥਿੰਕ ਟੈਂਕ - ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ - ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ਾਂਤ ਪਰ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤ, ਆਪਣੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਵਿਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਮੁੜ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਇਕ ਅਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ 65 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ 35 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੀ ਹੈ, ਜਨਸੰਖਿਆ ਲਾਹੇਵੰਦ ਇਕ ਦੁਰਲੱਭ ਮੌਕਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨੌਜਵਾਨ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਆਕਾਰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਇਕ ਵੱਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਚੁਣੌਤੀ ਇਸ ਨੌਜਵਾਨ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਇਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਚ ਬਦਲਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਇਕ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ ਹੈ - ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਜ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਲਈ, ਸਗੋਂ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਈ ਵੀ ਰੋਡਮੈਪ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਪਿਛਲੇ ਇਕ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ, ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਇਕ ਥਿੰਕ ਟੈਂਕ ਤੋਂ ਇਕ ਸੁਧਾਰ ਸਾਧਨ ਅਤੇ ਲਾਗੂਕਰਨ ਭਾਈਵਾਲ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਡੇਟਾ, ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ-ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਿਤ ਉੱਦਮ ਵਿਚਾਰਾਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਤੱਕ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਤੋਂ ਸੂਬਿਆਂ, ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ, ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਆਪੀ ਅਦਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿ-ਸਿਰਜਣਾ ਦੀ ਇਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਤਾਕਤ ਸਿਰਫ਼ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਵਿਚ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਵੀ ਹੈ।

ਇਸਦੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਪੂੰਜੀ,ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਵੇਂ ਸਿਰਿਓਂ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਪਹੁੰਚ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਸਗੋਂ ਗੁਣਵੱਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 2020, ਜਿੱਥੇ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਨੇ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਨੇ ਰੱਟੇ ਸਿੱਖਣ ਤੋਂ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਸੋਚ, ਲਚਕਤਾ ਅਤੇ ਕਿੱਤਾ-ਮੁਖੀ ਏਕੀਕਰਨ ਵੱਲ ਜਾਣ ਦੇ ਇਕ ਨਵੇਂ ਯੁੱਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਇਸਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਚਪਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਹਿਜ ਤਬਦੀਲੀ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ 10,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਟਲ ਟਿੰਕਰਿੰਗ ਲੈਬਾਂ ਵਿਚ ਨਵੀਨਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਟਲ ਨਵੀਨਤਾ ਮਿਸ਼ਨ ਵਰਗੀਆਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਅਤੇ ਕਲਪਨਾ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਲਈ ਹੁਨਰਮੰਦ ਬਣਾਉਣਾ ਇਸ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਬੁਨਿਆਦ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਕਿੱਲ ਇੰਡੀਆ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਐਸਪੀਰੇਸ਼ਨਲ ਡਿਸਟ੍ਰਿਕਟ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਰਾਹੀਂ ਵਾਂਝੇ ਜ਼ਿਲਿਆਂ ਦੇ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਕਿੱਤਾਮੁਖੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਤੱਕ, ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਨੇ ਕਲਾਸਰੂਮ ਅਤੇ ਕਰੀਅਰ ਦਰਮਿਆਨ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸਕਿੱਲ ਇੰਡੀਆ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਤਹਿਤ, 1.5 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਕਨਾਲੋਜੀ, ਉਦਯੋਗਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਅਤੇ ਮੰਗ-ਅਾਧਾਰਤ ਕੋਰਸਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ - ਇਸ ਨੇ ਖੇਤਰੀ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ, ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਅਸਲ ਆਰਥਿਕ ਮੌਕਿਆਂ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਦੇ ਹਨ।

ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਇਸ ਨੇ ਇਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲ, ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਕਿਰਤ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨੇ 44 ਕੇਂਦਰੀ ਕਿਰਤ ਕਾਨੂੰਨ,ਮਜ਼ਦੂਰੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਉਦਯੋਗਿਕ ਸਬੰਧ ਅਤੇ ਕਿੱਤਾ-ਮੁਖੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਚਾਰ ਸਰਲ ਕੋਡਾਂ ਵਿਚ ਤਰਕਸ਼ੀਲਤਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੇ ਮਾਲਕਾਂ ਦੀ ਲਚਕਤਾ ਨੂੰ ਵਰਕਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਾਲ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕੀਤਾ, ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਗੈਰ-ਰਸਮੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਗਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਪਾਲਣਾ ਨੂੰ ਸਰਲ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਰਸਮੀਕਰਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਨਾਲ, ਕੰਮ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਵਧੇਰੇ ਉਤਪਾਦਕ ਬਣ ਗਿਆ, ਸਗੋਂ ਵਧੇਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵੀ ਬਣ ਗਿਆ।

ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਕਸਰ ਲਾਗਤ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਇਕ ਨਿਵੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਮੁੜ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਨੇ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਇਲਾਜ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਵੱਲ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਵੱਲੋਂ ਸਮਰਥਿਤ ਅਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਧੀਨ, ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਯੁਸ਼ਮਾਨ ਭਾਰਤ ਯੋਜਨਾ ਨੇ 50 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਬੀਮਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ 1.5 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਭਲਾਈ ਕੇਂਦਰਾਂ ਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਦੇਖਭਾਲ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੇ ਪੋਸ਼ਣ, ਮਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਿਹਤ, ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਸੰਚਾਰੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਰਫ਼ ਬਿਮਾਰਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰੱਖਣਾ ਸੀ। ਕੋਵਿਡ 19 ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਲਚਕਤਾ ਦੀ ਇਕ ਬੇਮਿਸਾਲ ਪਰਖ ਕੀਤੀ। ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਨੇ ਇਸ ਸੰਕਟ ਦਾ ਬਹੁਤ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਇਰਾਦੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ, ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਅਤੇ ਆਈ. ਸੀ. ਐੱਮ. ਆਰ. ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਲਾਗ ਦੇ ਪੈਟਰਨਾਂ ਦਾ ਮਾਡਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਡਾਕਟਰੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਬਰਾਬਰ ਵੰਡ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਟੈਲੀਮੈਡੀਸਨ ਲਈ ਈ-ਸੰਜੀਵਨੀ ਵਰਗੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਮਹਾਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ,ਇਸਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਾਡਰਾਂ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਡਿਜੀਟਲ ਸਿਹਤ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਸਿਰਫ਼ ਰਿਕਵਰੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਤਿਆਰੀ ’ਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਉੱਦਮਤਾ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਲਈ ਇਕ ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਟਾਰਟ-ਅੱਪ ਇੰਡੀਆ, ਸਟੈਂਡ-ਅੱਪ ਇੰਡੀਆ ਅਤੇ ਅਟਲ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਵਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਲਈ ਇਕ ਉਪਜਾਊ ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੜਾਵਾਂ ’ਤੇ ਨੀਤੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਇਨਕਿਊਬੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਲ ਫਿਨਟੈਕ, ਐਡਟੈਕ, ਐਗਰੋਟੈਕ, ਹੈਲਥਟੈਕ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ ਊਰਜਾ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਟਾਰਟ-ਅੱਪ ਅੱਜ ਵਧ-ਫੁੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਕਾਰੋਬਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਨ,ਉਹ ਨੌਕਰੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵੀ ਹਨ, ਇਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ– ਇਸ ਵਲੋਂ ਸਬੂਤ ਆਧਾਰਿਤ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸੰਸਥਾਤਮਿਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸਨੇ ਵੱਡੇ ਡੇਟਾ, ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ, ਰੀਅਲ-ਟਾਈਮ ਡੈਸ਼ਬੋਰਡ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਨਿਗਰਾਨੀ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਨੀਤੀਆਂ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕ, ਜਵਾਬਦੇਹ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਕੀਕਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮਕਾਲੀ ਰਹਿਣ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਐੱਸ.ਡੀ.ਜੀ ਇੰਡੈਕਸ ਜਾਰੀ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਮਿਆਰਾਂ ’ਤੇ ਸੂਬਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਵਿਵਹਾਰਕ ਸੂਝ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ, ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਹੈ।

ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਪੁਲ ਅਤੇ ਤਾਲਮੇਲ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਇਸਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ - ਇਹ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਜ਼ਮੀਰ ਰੱਖਿਅਕ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ-ਆਧਾਰਿਤ ਦਰਜਾਬੰਦੀ ਰਾਹੀਂ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਸਿਹਤਮੰਦ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਹਾਸ਼ੀਏ ’ਤੇ ਧੱਕੇ ਗਏ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅਭਿਆਸ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੈ। ਗਲੋਬਲ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਇੰਡੈਕਸ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਧਦਾ ਕੱਦ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ, ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਯੂਨੈਸਕੋ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਇਸ ਯਤਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਵਧ ਕੇ ਟਿਕਾਊ, ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਤਿਆਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਟਿਕਾਊ ਵਿਕਾਸ ਟੀਚਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਇਸਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ - ਸਾਫ਼ ਊਰਜਾ ਤਬਦੀਲੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹਰੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ, ਡਿਜੀਟਲ ਜਨਤਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕੰਮ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਲਿੰਗ ਸਮਾਨਤਾ ਤੱਕ - ਹਰ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਵਿਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦਾ ਗਿਆਨ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਜੋਂ ਉਭਰਨਾ ਹੁਣ ਕੋਈ ਦੂਰ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ-ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸੰਪੱਤੀ ਮੰਨਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇਕ ਪ੍ਰਗਤੀ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਨੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਉਲਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚੀ ਤਰੱਕੀ ਉੱਚੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਜਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਮਾਣ ਰਾਹੀਂ ਮਾਪੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਥਿੰਕ ਟੈਂਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਨੌਜਵਾਨ, ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਧੜਕਣ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਸੁਪਨੇ ਦੇਖਦਾ ਹੈ, ਹਿੰਮਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੂਲ ਵਿਚ ਇਹ ਸ਼ਾਂਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਬਿਹਤਰ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ , ਸਗੋਂ ਇਕ ਬਿਹਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹੋ।

ਰਾਓ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ