ਰਾਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪੋਸ਼ਣ ਤਕ ‘ਐੱਫ.ਪੀ.ਐੱਸ’ ਦੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ

ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਗਾਜ਼ੀਆਬਾਦ ਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਵਿਹਾਰ ਬਲਾਕ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ 11 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਅਨਾਜ ਵੰਡਣ ਵਾਲੇ ਚਮਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਇਕ ਉਚਿਤ ਕੀਮਤ ਦੀ ਦੁਕਾਨ (ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ.) ਡੀਲਰ ਹਨ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਇਕ ਡੀਲਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਹ 1,500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਵਿਚ ਇਕ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਵਿਅਕਤੀ ਵਜੋਂ ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਵਿਘਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੀ ਸਾਖ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਲਾਭਪਾਤਰੀ ਆਪਣੀ ਜਨਤਕ ਵੰਡ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (ਪੀ. ਡੀ. ਐੱਸ.) ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੱਕਾਂ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਭਰ ਸਨ।

ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ 5.3 ਲੱਖ ਡੀਲਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹਨ ਜੋ ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਪੀ.ਡੀ.ਐੱਸ. ਦੇ ਆਖਰੀ ਕਿਨਾਰੇ ਤਕ ਅਨਾਜ ਵੰਡ ਏਜੰਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੀ. ਡੀ.ਐੱਸ. ਰਾਹੀਂ 80 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਐੱਫ.ਪੀ.ਐੱਸ. ਨੂੰ ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਲਾਇਸੈਂਸ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਡੀਲਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ’ਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਇੰਟਲ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਡੀਲਰ ਮਾਰਜਨ ਰਾਹੀਂ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਰਾਹੀਂ ਅਨਾਜ ਦੀ ਵੰਡ ਹਰ ਮਹੀਨੇ 7-10 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਵਿਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਬਾਕੀ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਇਹ ਦੁਕਾਨਾਂ ਘੱਟ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਡੀਲਰਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵਾਧੂ ਆਮਦਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ. ’ਚ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਸਰਵੋਤਮ ਵਰਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਆਖਰੀ ਕਿਨਾਰੇ ਤਕ ਡਲਿਵਰੀ ਨੈੱਟਵਰਕ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਵਿਹਾਰਕਤਾ ਅਤੇ ਸਥਿਰਤਾ ਨੂੰ ਖਤਰੇ ਵਿਚ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਇਕ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ, ਖੁਰਾਕ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਵੰਡ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਵਿਚ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਪੁਆਇੰਟ ਆਫ਼ ਸੇਲ (ਈ-ਪਾਸ) ਯੰਤਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 100 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਹੁਣ ਆਧਾਰ ਰਾਹੀਂ ਬਾਇਓਮੈਟ੍ਰਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਅਨਾਜ ਦੇ ਸਹੀ ਵਜ਼ਨ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਈ-ਪੀ. ਓ. ਐੱਸ. ਉਪਕਰਣਾਂ ਨੂੰ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਸਕੇਲਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 2024 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਹੋਣੀ ਹੈ। ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੇਂਡੂ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਗਾਰੰਟੀ ਐਕਟ (ਮਨਰੇਗਾ) ਦੇ ਤਹਿਤ ਮਾਡਲ ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਜਿਹੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਲਾਭਪਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਵੇਟਿੰਗ ਏਰੀਆ, ਬੈਠਣ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਵਰਗੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਹੋਣ।

ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਆਮਦਨ ਦੇ ਵਾਧੂ ਸਰੋਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਡੀਲਰਾਂ ਨੂੰ ਵਾਧੂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਾਮਨ ਸਰਵਿਸ ਸੈਂਟਰ (ਸੀ. ਐੱਸ. ਸੀ.) ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਪੱਤਰਕਾਰ (ਬੀ. ਸੀ.) ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਨਵਰੀ, 2024 ਵਿਚ, ਖੁਰਾਕ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਵੰਡ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਡਿਜੀਟਲ ਕਾਮਰਸ ਲਈ ਓਪਨ ਨੈੱਟਵਰਕ ਫਾਰ ਡਿਜੀਟਲ ਕਾਮਰਸ (ਓ. ਐੱਨ. ਡੀ .ਸੀ.) ਵਿਚ ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਨੂੰ ਆਨ-ਬੋਰਡ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਪਾਇਲਟ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਹਿਲ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਗਾਹਕ ਅਾਧਾਰ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਿਹਾਰਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਰਤਾ ਡੀਲਰਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।

ਇਕ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਚੁਣੌਤੀ ਲਾਭਪਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਪੋਸ਼ਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿਚ, ਖੁਰਾਕ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਵੰਡ ਵਿਭਾਗ ਸਿਰਫ ਪੀ. ਡੀ. ਐੱਸ. ਰਾਹੀਂ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ (ਐਨਰਜੀ ਰਿਚ) ਅਨਾਜ (ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਕਣਕ) ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਫੈਮਿਲੀ ਹੈਲਥ ਸਰਵੇ (ਐੱਨ. ਐੱਫ. ਐੱਚ. ਐੱਸ.-5) ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਉੱਚ ਅਨੀਮੀਆ (ਖੂਨ ਦੀ ਕਮੀ) ਦਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। 6 ਤੋਂ 59 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ 67.1 ਫੀਸਦੀ, 15 ਤੋਂ 49 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਿਚ 57 ਫੀਸਦੀ ਅਤੇ 15 ਤੋਂ 49 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਮਰਦਾਂ ’ਚ 25 ਫੀਸਦੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 5 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਸਟੰਟਿੰਗ, ਵੈਸਟਿੰਗ ਅਤੇ ਘੱਟ ਭਾਰ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਲਈ ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਡੀਲਰਾਂ ਲਈ ਆਮਦਨੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖੁਰਾਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੁਆਰਾ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਪੋਸ਼ਣ ਸੰਬੰਧੀ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਦੋਹਰੀ ਪਹੁੰਚ (ਡੂਅਲ ਅਪਰੋਚ) ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ 2 ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਖੁਰਾਕ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਵੰਡ ਵਿਭਾਗ ਨੇ 60 ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ.- ਗਾਜ਼ੀਆਬਾਦ, ਜੈਪੁਰ, ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿਚ 15 ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਨੂੰ ‘ਜਨ ਪੋਸ਼ਣ ਕੇਂਦਰ’ (ਜੇ. ਪੀ. ਕੇ.) ਵਿਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਇਕ ਪਾਇਲਟ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੇਂਦਰ, ਹੋਰ ਮਦਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਾਲੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ’ਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਿੱਲੇਟਸ (ਸ਼੍ਰੀ ਅੰਨ), ਦਾਲਾਂ, ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਸੋਇਆਬੀਨ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਨਗੇ।

ਜੇ. ਪੀ. ਕੇ. ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਲਾਭਪਾਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਆਬਾਦੀ ਵਿਚਕਾਰ ਪੋਸ਼ਣ ਸੰਬੰਧੀ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਡੀਲਰਾਂ ਲਈ ਵਾਧੂ ਮਾਲੀਆ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਬਿਹਤਰ ਮਾਰਜਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਹਿਲ ਦੇ ਨਾਲ ਚਮਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਇਕ ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਲਿਆਉਣ, ਆਪਣੀ ਆਮਦਨੀ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ। ਇਹ ਵਿਕਾਸ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਨੂੰ ਵਧਾਏਗਾ ਬਲਕਿ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਖੁਰਾਕ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਐੱਫ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਦੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰੇਗਾ।

ਸੰਜੀਵ ਚੋਪੜਾ