ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੇ ਅਮਰੀਕੀ ਸੁਫਨਿਆਂ ਦਾ ਅੰਤ

ਕਈ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਕੋਈ ਆਈ.ਵੀ. ਲੀਗ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਨੇ ਅਧਿਆਪਨ ਸਹਾਇਕ ਅਤੇ ਟਿਊਸ਼ਨ ਛੋਟਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਮਾਣਮੱਤੀ ਮਾਂ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਮਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ। ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਟ੍ਰੈਵਲ ਏਜੰਟਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ। ਸਿਰਫ਼ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪਰਿਵਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮਾਸੀਆਂ, ਚਾਚੇ ਅਤੇ ਦੋਸਤ ਸਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਵਿਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ’ਤੇ ਆਏ। ਇਹ ਇਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਮੌਕਾ ਸੀ। ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਪਲਾਇਨ ਕਹਿਣਗੇ ਪਰ ਮੈਂ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਬੰਗਾਲੀ ਸੁਫਨੇ ਨੂੰ ਜੀਅ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਅਤੇ ਘਬਰਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਮੌਕਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲਾ ਬੰਗਾਲੀ ਮੁੰਡਾ, ਘਰ ਤੋਂ ਇੰਨੀ ਦੂਰ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਆਂਡਾ ਉਬਾਲਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਰਾਤ ਬਿਸਤਰੇ ਵਿਚ ਜਾਗਦੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ‘‘ਉਹ ਇੰਨੀ ਦੂਰ ਇਕੱਲਾ ਕਿਵੇਂ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰੇਗਾ?’’ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ‘‘ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।’’

ਅਮਰੀਕੀ ਸੁਫਨਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ, ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਉੱਤਮਤਾ ਬਾਰੇ ਸੀ ਪਰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ) ਲਈ ਇਹ ਵੱਡਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਅਮਰੀਕਾ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ’ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਦੇ ਨਵੇਂ ਤਰੀਕੇ ਲੱਭਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਟਰੰਪ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਦੋ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਦੋਤਰਫਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਕ ਚੁੰਬਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਸੀ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ’ਤੇ ਮਾਣ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ ਅਤੇ ਪਸੀਨੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਨ। ਤੁਹਾਡੇ ਮਾਪੇ ਕੌਣ ਸਨ ਜਾਂ ਉਹ ਕਿਸ ਸੱਜਣ ਕਲੱਬ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ, ਇਹ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਸੰਗਿਕ ਸੀ।

ਅਤੇ ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਅਰਥ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਸੀ। ਬਰਕਲੇ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਅਾਈ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਇਤਿਹਾਸ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰਾ ਸਾੜ੍ਹੀ ਪਹਿਨੀ ਅਤੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਕਾਗਜ਼ ਦੇ ਥੈਲੇ ਰੱਖੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।

1976 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੌਰਾਨ, ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਵਣਜ ਦੂਤ ਘਰਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ। ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਵਣਜ ਦੂਤ ਘਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਨਾਂ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਜ, ਇਹ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵੀਜ਼ੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹੁੰਦੇ।

ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਭੜਕੀਲੇ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਦਿ ਕਰਮਾ ਆਫ਼ ਬ੍ਰਾਊਨ ਫੋਕ’ ਵਿਚ, ਵਿਜੇ ਪ੍ਰਸਾਦ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ 1965 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਏਸ਼ੀਆਈ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ‘‘ਦੋਹਰੇ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ’’ ਸੀ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ’ਚ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ ਉਹ ਉਹੀ ਸਨ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਪੀ. ਐੱਚ. ਡੀ. ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਵੱਡੇ ਵੀ ਹੋਏ।

‘ ਦ ਐਟਲਾਂਟਿਕ ਵਿਚ ਇਆਨ ਬੋਗੋਸਟ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ‘ਸਿਰਫ ਅਮਰੀਕਾ ’ਚ ਹੀ ਕਾਲਜ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਬਾਲਗਪਨ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣੀਕਰਣ ਸੇਵਾ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।’

ਟਰੰਪ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਚੋਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਖ਼ਤ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਬੇਦਾਗ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਵੀਜ਼ਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਬਿਨੈਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦਾ ਆਡਿਟ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰੀਖਣਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਲਾਸਾਂ ’ਚ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿਣ ਤੱਕ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਵਿਚ ਫਸੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਰੱਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਰੱਦ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਲੋਂ ਉਲਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ‘‘ਖੁਦ ਨੂੰ ਲੱਭਣ’’ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ।

ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਮਾਰਕੋ ਰੂਬੀਓ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵੀਜ਼ੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਐਜੂਕੇਟਰਜ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ 10 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 43.8 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵੀਜ਼ਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵੀ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦਾਖਲਾ ਅਤੇ ਅਸਿਸਟੈਂਟਸ਼ਿਪ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ , ਇਹ ਸਭ ਇਕ ਰਸਮੀ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਚਿੰਤਤ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਮੈਨੂੰ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਕੁੱਕਰ ਅਮਰੀਕਾ ਲੈ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਹੁਣ ਵੀਜ਼ਾ ਸਿਰਫ਼ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਹੈ। ਇਕ ਦੋਸਤ ਦਾ ਸਾਲਾ ਇਸ ਸਾਲ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ’ਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਘੁੰਮਣ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਆਹ ਲਈ ਸਾਰੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ’ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਗਈ। ‘ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਤੋਹਫ਼ਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋ?’ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਉਹ ਅੰਦਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਪਰ ਤਜਰਬਾ ਇੰਨਾ ਦੁਖਦਾਈ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਨੇ ਇਸ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਰੱਦ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।

ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ, ਅਮਰੀਕਾ ਅਜੇ ਵੀ 2025 ਵਿਚ ‘ਚੰਗੇ ਨੈਤਿਕ ਚਰਿੱਤਰ’ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਓਪਨ ਡੋਰਸ ਰਿਪੋਰਟ 2024 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਹੁਣ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਭੇਜਣ ਵਾਲਾ ‘ਸਿਖਰਲਾ ਦੇਸ਼’ ਹੈ, ਜਿੱਥੋਂ ਇਸ ਸਮੇਂ 3.3 ਲੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਉੱਥੇ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਚੀਨ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ। ਲੱਖਾਂ ਭਾਰਤੀ ਨਵੇਂ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਗੇ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਨਵੇਂ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਗੇ।

ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਸ਼ਾਇਦ ਆਪਣੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਖਾਤੇ ਡਿਲੀਟ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਨਾਲ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ‘ਅਮਰੀਕਨ ਡ੍ਰੀਮ’ ਵਰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਪਰ ਨੀਤੀ ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ, ਹਵਾ ਦਾ ਰੁਖ ਬਦਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।

ਸੰਦੀਪ ਰਾਏ