ਸੀਰੀਆ ਨੇ ਗਾਜ਼ਾ ’ਚ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਧਿਆਨ ਹਟਾਇਆ

‘ਅਸਦ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਭੱਜ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਰਖਵਾਲਾ ਰੂਸ ਹੁਣ ਉਸ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ’ਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ।’ ਇਹ ਸੀਰੀਆ ’ਚ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ’ਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਦੀ ਟਿੱਪਣੀ ਹੈ। ਯੂਕ੍ਰੇਨ ’ਚ ਕੰਧ ਨਾਲ ਪਿੱਠ ਲਾ ਕੇ ਲੜ ਰਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵੋਲੋਦੀਮੀਰ ਜ਼ੇਲੈਂਸਕੀ ਨਾਲ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਿਵੇਂ ਗੂੰਜਣਗੇ। ਜੇ ਰੂਸ ਅਸਦ ਦਾ ਤਖਤਾ ਪਲਟ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੀ ਟਰੰਪ ਉਸ ਦੇ ਗਲ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਬੋਝ ਪਾਉਣਗੇ?

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬੈਂਜਾਮਿਨ ਨੇਤਨਯਾਹੂ, ਜੋ ਕਿ ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਅਤੇ ਹਮਾਸ ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਧ ਨਾਲ ਪਿੱਠ ਲਾ ਕੇ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ, ਨੇ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਅਸਦ ਦੇ ਪਤਨ ਨੇ ਈਰਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ‘ਸ਼ੀਆ’ ਧੁਰੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਉਲਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।’’

ਜੇ ਈਰਾਨ ਅਸਦ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿਣ ਵਿਚ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਨਾ ਆਇਆ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਸੱਚ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦੀ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਸੂਖਮਤਾ ਨਾਲ, ਈਰਾਨ ਨੇ ਅਸਦ ਅਤੇ ਸੀਰੀਆ ਵਿਚਕਾਰ ਫਰਕ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਬਾਗੀ ਨੇਤਾ ਅਬੂ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲ-ਜੋਲਾਨੀ, ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਬਾਗੀ ਨੇਤਾ ਹਨ, ਦਾ ਬਿਆਨ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਕਿ ‘ਸੀਰੀਆ ਸਾਰੇ ਸੁੰਨੀਆਂ, ਅਲਾਵੀਆਂ, ਈਸਾਈਆਂ, ਡਰੂਜ਼ ਲਈ ਹੈ’ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਹਮਾਇਤ ਮਿਲੀ ਹੈ।

ਅਸਦ ਦੇ ਪਤਨ ਦੀ ਭੂਚਾਲ ਵਰਗੀ ਖ਼ਬਰ ਪ੍ਰਚਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਉਹ ਤਰਾਸਦੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਯੁੱਧਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਨਿਆਂ ਤੋਂ ਅਚਾਨਕ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲਪੇਟ ਵਿਚ ਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਯੁੱਧ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੇ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਕਿਉਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ? ਕਿਉਂਕਿ ਪੱਛਮ ਹਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ?

ਨਾ ਸਿਰਫ ਸੀਰੀਆ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪੱਛਮ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਯੁੱਧਾਂ ਤੋਂ ਧਿਆਨ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਇਕ ਸਵਾਗਤਯੋਗ ਤਰੀਕਾ ਹੈ, ਜੋ ਪੱਛਮ ਲਈ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਅਸਦ ਦੇ ਪਤਨ ਨੂੰ ‘ਅਰਬ ਸਪਿੰਰਗ’ ਲਈ ਵੀ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਹਿਲੇਰੀ ਕਲਿੰਟਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ‘ਰਾਹ ’ਚੋਂ ਹਟ ਜਾਓ, ਅਸਦ’, ਹੁਣ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ 2011 ਵਿਚ ਹਾਲਾਤ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਸਨ।

ਗੈਰ-ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਮੀਡੀਆ ਮਾਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਵਧ ਰਹੀ ਆਮ ਸਹਿਮਤੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਯਤਨ ਵਾਲੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹਾਰ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਟਰੰਪ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ, ਕੀਵ ਲਈ ਨਕਦੀ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਇਕ ਨਵਾਂ ਖਜ਼ਾਨਾ, ਮਾੜੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਚੰਗੇ ਪੈਸੇ ਨੂੰ ਸੁੱਟਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਹ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਕਾਰਨ ਲਈ ਚੁੱਪ ਹਨ। ਉਹ ਪੁਤਿਨ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਜਨਕ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁਣਗੇ। ਉਹ ਹਾਰ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁਣਗੇ, ਪਰ ਜ਼ੇਲੈਂਸਕੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਪੁਤਿਨ ਵੱਲ ਤੁਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਇਕ ਸੌਦਾ ਕਰ ਸਕਣ, ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਮੀਡੀਆ ਅਨੁਕੂਲ ਸੁਰਖੀਆਂ ਨਾਲ ਵੇਚੇਗਾ।

ਬੇਸ਼ੱਕ, ਜਿਸ ਗਤੀ ਨਾਲ ਅਸਦ ਡਿੱਗੇ, ਉਸ ’ਤੇ ਧੁੰਦ ਛਾ ਗਈ ਹੈ। ਮਾਸਕੋ ’ਚ ਪਨਾਹ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਅਸਦ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਲਗਭਗ ਖੁਸ਼ਦਿਲ ਹਾਜ਼ਰੀ, ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਖੁਦ ਦੱਸਦੀ ਹੈ। ਸੀਰੀਆ ਵਿਚ ਰੂਸੀ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਦਮਿਸ਼ਕ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਾਸਨ ਵਲੋਂ ਪੂਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਈਰਾਨੀ ਦੂਤਾਵਾਸ ’ਚ ਭੰਨ-ਤੋੜ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੀਰੀਆਈ ਪਾਈ ਵਿਚ ਇੰਨੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਹਨ ਕਿ ਮਾਸਟਰ ਕੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਰੂਸ ਦੇ ਸੀਰੀਆ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਤ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਵਿਚ, ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਮੋੜ ਦਾ ਮੁੱਖ ਲੇਖਕ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ 2 ਹੋਰ ਵਿਕਾਸਾਂ ਦੀ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਰਿਆਦ-ਤਹਿਰਾਨ ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਹਮਾਸ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਫਿਲਸਤੀਨੀ ਅਥਾਰਟੀ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਫਿਲਸਤੀਨੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣਾ। ਚੀਨ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਸੀ। ਚੀਨ ਅਤੇ ਰੂਸ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਕਦੇ ਵੀ ਇੰਨੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਰਹੇ।

ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੂਰਬੀ ਭੂ-ਮੱਧ ਸਾਗਰ ਤੱਕ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ’ਤੇ ਕਈ ਸਮਝੌਤੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਮਿਸਾਲ ਲਈ, ਰੂਸ, ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀਰੀਆ ਲਈ ਅਸਤਾਨਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਲਓ।

ਇਸ ਸੌਦੇ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਿਡਾਰੀ ਤੁਰਕੀ ਵੀ ਹੈ, ਜੋ ਹੁਣ ਤੱਕ, ਹਮਾਸ ਤੋਂ 4 ਵਰਗ ਪਿੱਛੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਲਾਈਵ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸੀਰੀਆ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਤੁਰਕੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੁੰਨੀ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ’ਚ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਰੇਸੈਪ ਤਈਅਪ ਐਰਦੋਗਨ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ ਤੁਰਕੀਏ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਈਰਾਨ ਦੇ ਹਿੱਤ ਕਾਫੀ ਹਨ?

ਅਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੂਸ ਨੇ ਤੁਰਕੀਏ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਅਸਦ ਦਾ ਪਤਨ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਲਈ ਅਤੇ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਵਿਚ ਪੱਛਮ ਲਈ ਇਕ ਚਿਹਰਾ ਬਚਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਰੋਮਾਨੀਆ ਅਤੇ ਮੋਲਦੋਵਾ ਵਾਂਗ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵੀ ਵਧ ਰਹੇ ਹਨ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਇਮੈਨੂਅਲ ਮੈਕਰੋਨ ਅਚਨਚੇਤੀ ਚੋਣਾਂ ਕਰਵਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਰਾਂਸ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਫਾਸ਼ੀਵਾਦ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਵੱਲ ਘੂਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਚ ਅਰਾਜਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਅਧੂਰੀ ਸੂਚੀ ਸਿਰਫ ਸੁੰਗੜਦੇ ਜੀ 7 ਅਤੇ ਫੈਲ ਰਹੇ ਬ੍ਰਿਕਸ ਵਿਚ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੈ। ਕੀ ‘‘ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਮਹਾਨ ਬਣਾਓ’’ ਲਈ ਟਰੰਪ ਦੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੱਦੇ ਵਿਚ ਵੱਖਵਾਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ?

ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਗਿਰਾਵਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਪਰ ਰੋਨਾਲਡ ਰੀਗਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਵਾਪਸੀ ਕੀਤੀ। ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰ ਕੇ ਪਤਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਇਕਲੌਤੀ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ। 2008 ਵਿਚ ਲੇਹਮੈਨ ਬ੍ਰਦਰਜ਼ ਦੇ ਪਤਨ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੇ ਨੀਓ ਕਾਨਸ ਦੇ ਕੁਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀਆਂ ਖਾਮੀਆਂ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ।

ਮਹਾਨ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ’ਚੋਂ ਇਕ ਵਲੋਂ ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ ’ਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਲਗਾਤਾਰ ਬੰਬਾਰੀ, ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਯੁੱਧ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਅਤੇ ਲਾਈਵ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ’ਤੇ ਇਕ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਲਈ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਕ ਨਸਲੀ ਸਟੇਟ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਨਾ ਜ਼ਿਕਰ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਹੈ। ਟਰੰਪ ਕਿਵੇਂ ਨਜਿੱਠਣਗੇ?

ਸਈਦ ਨਕਵੀ