ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੈਸਟ : ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਠੱਗਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਦਿਖਾਉਣਾ

ਦੇਸ਼ ’ਚ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੈਸਟ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਧੋਖਾਧੜੀ ਰੁਕਣ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਲੈ ਰਹੀ। ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ ਦੇ 115ਵੇਂ ਐਪੀਸੋਡ ਵਿਚ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੈਸਟ ਤੋਂ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਇਕ ਮੰਤਰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ-ਰੁਕੋ, ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਲੋਕ ਠੱਗਾਂ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿਚ ਫਸ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਕਮਾਈ ਗੁਆ ਰਹੇ ਹਨ।

ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰੋ, ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੈਸਟ ਨਾਮਕ ਇਸ ਖਤਰਨਾਕ ਜਾਲ ਨੂੰ ਬੁਣਨ ਵਾਲੇ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਕਿਸੇ ’ਤੇ ਇਕਦਮ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਹਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਸੱਚ ਮੰਨਣਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ’ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਛੱਡ ਕੇ ਪਰਦੇ ’ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਵਰਦੀ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼, ਕੋਰਟ ਰੂਮ, ਪੁਲਸ ਦਫਤਰ ਆਦਿ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਮੰਨ ਲੈਣ ਵਰਗੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਇਸ ਖਤਰਨਾਕ ਅਪਰਾਧ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦਾਅ ’ਤੇ ਲੱਗਣ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ, ਲਗਭਗ ਹਰ ਚੌਥੇ-ਪੰਜਵੇਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪੁਲਸ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਵ੍ਹਟਸਐਪ ਜਾਂ ਸਕਾਈਪ ਰਾਹੀਂ ਇਕ ਕਾਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਵਲੋਂ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਜਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਪਤੇ ’ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਪਾਰਸਲ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਖਤਰਨਾਕ ਨਸ਼ੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਅਲੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਜਾਂ ਜਾਅਲੀ ਕਰੰਸੀ ਫੜੀ ਗਈ ਹੈ। ਸੀ. ਬੀ. ਆਈ., ਪੁਲਸ, ਨਾਰਕੋਟਿਕਸ ਵਿਭਾਗ, ਕਸਟਮ, ਸਾਈਬਰ ਪੁਲਸ, ਈ. ਡੀ. ਜਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਲਾਂ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਮਨੀ ਲਾਂਡਰਿੰਗ ਦਾ ਝੂਠਾ ਕੇਸ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਦੇ ਇਹ ਧੋਖਾਧੜੀ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪੁੱਤਰ ਜਾਂ ਧੀ ਕਿਸੇ ਗੰਭੀਰ ਜੁਰਮ ਵਿਚ ਫੜੇ ਗਏ ਹਨ।

ਅਜਿਹੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਾਲ ਨੂੰ ਬੁਣਦੇ ਸਮੇਂ, ਸਾਈਬਰ ਠੱਗ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਬੰਧਤ ਵਿਅਕਤੀ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹੀ-ਬਹੁਤੀ ਮੁੱਢਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾ ਸਕਣ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਜਾਅਲੀ ਅਧਿਕਾਰੀ) ਕੋਲ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਭੰਬਲਭੂਸੇ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਅਤੇ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ’ਤੇ ਜਾਲ ਵਿਛਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਕਿੰਟਾਂ ਲਈ ਗੱਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਠੱਗਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣੇਗਾ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਤੁਹਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਫੈਲਿਆ ਡਰ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਾਲ ਕੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।

ਕਾਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੈਸਟ ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੈਸਟ ਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦੀ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੈਸਟ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੈਸਟ ਸ਼ਬਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਕਿਉਂ ਡਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਮ ਤਰਕ ਕਰਨਾ ਵੀ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਸਮਝ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾਕਟਰ ਕੰਚਨ ਯਾਦਵ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦਾ ਇਹ ਪੂਰਾ ਨੈੱਟਵਰਕ ਕਨਵਿਨਸਿੰਗ ਪਾਵਰ (ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣ ਦੀ ਤਾਕਤ) ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ’ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਅਤੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਡਾ. ਕੰਚਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਠੱਗਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਹਾਰ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਬਾਰੇ ਕਾਫੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਉਹ ਡਰਾ ਕੇ ਠੱਗੀ ਮਾਰਦੇ ਹਨ। ਸੱਚਾਈ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਅਦਾਲਤੀ ਕਮਰੇ ਜਾਂ ਸੀ. ਬੀ. ਆਈ. ਦਫਤਰ ਵਿਚ ਅਖੌਤੀ ਡਿਜੀਟਲ ਸੁਣਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਪੁਲਸ ਦਫਤਰ ਦੇ ਜਾਅਲੀ ਸੈੱਟ ਬਣਾ ਕੇ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹਮਦਰਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸਹੀ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗਲਤ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਸਾਨ ਸ਼ਿਕਾਰ ਉਹ ਲੋਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਕਿਸੇ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਤਮਵਿਸ਼ਵਾਸ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਕ ਉੱਘੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਨੂੰ ਠੱਗਣ ਲਈ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਿਚ ਆਨਲਾਈਨ ਸੁਣਵਾਈ ਦਾ ਭਰਮ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਰਟ ਰੂਮ ਦਾ ਫਿਲਮ ਵਰਗਾ ਸੈੱਟ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਇਸ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੂਝਵਾਨ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖੂਨ-ਪਸੀਨੇ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦੇ 7 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਠੱਗਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੇ। ਉਹ ਇੰਨਾ ਡਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੈਨੇਜਰ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰ ਕੇ ਖਾਤੇ ਵਿਚ ਪੈਸੇ ਟਰਾਂਸਫਰ ਕਰਵਾ ਲਏ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਕਿਸ ਨੂੰ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਭੇਜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੈਸਟ ਦੇ ਝਾਂਸੇ ’ਚ ਆ ਕੇ ਠੱਗੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ, ਇੰਜੀਨੀਅਰ, ਡਾਕਟਰ ਆਦਿ ਉੱਚ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਲੋਕ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਕਈ ਖੱਟੇ-ਮਿੱਠੇ ਅਨੁਭਵ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ 14 ਮਈ, 2024 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਪੀੜਤ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਵੀ ਸੂਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੀੜਤ ਦਾ ਕੋਈ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਜਾਂ ਪਿਆਰਾ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਸੇ ਅਪਰਾਧ ਜਾਂ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਹੈ। ਮਾਮਲਾ ਨਿਪਟਾਉਣ ਲਈ ਸਬੰਧਤ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ, ਬੇਖਬਰ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੈਸਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਕਾਈਪ ਜਾਂ ਹੋਰ ਵੀਡੀਓ ਕਾਨਫਰੰਸਿੰਗ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ’ਤੇ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ।

ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰੋ, ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੈਸਟ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਇਸ ਧੋਖਾਧੜੀ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਿਰਫ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਸਾਵਧਾਨੀ ਅਤੇ ਸਬਰ ਨਾਲ ਅਜਿਹੇ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਾਕਾਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੈਸਟ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਠੱਗਾਂ ਦਾ ਫੋਨ ਆਉਣ ’ਤੇ ਵਰਦੀ ਵਿਚਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਫੋਟੋ ਦੇਖ ਕੇ ਘਬਰਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਜੇਕਰ ਆਪਣੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਥਾਣੇ ਜਾਂ ਵਕੀਲ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਸਮੱਸਿਆ ਉਥੇ ਹੀ ਖਤਮ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤੱਥ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀ ਫ਼ੋਨ ਜਾਂ ਆਨਲਾਈਨ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤੁਹਾਡੇ ਡਰ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਅਣਜਾਣ ਨੰਬਰ ਤੋਂ ਅਜਿਹੇ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਦੀ ਕਾਲ ਸੁਣ ਲਈ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿਚ ਫਸਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਫ਼ੋਨ ਕੱਟ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਅਜਿਹੀ ਕਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਲੰਬੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨਾ ਖ਼ਤਰੇ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਕਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲੇ ਬੈਂਕ ਖਾਤੇ ਜਾਂ ਆਧਾਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣਾ ਵੀ ਘੱਟ ਖਤਰਨਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਓ. ਟੀ. ਪੀ. ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸਾਂਝਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।

ਸਾਈਬਰ ਠੱਗਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਰੋਸਾ ਤੁਸੀਂ ਖੁਦ ’ਤੇ ਕਰੋ। ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲਾ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਲਾਂ ਆਉਣ ’ਤੇ ਸਾਈਬਰ ਕ੍ਰਾਈਮ ਹੈਲਪਲਾਈਨ ਨੰਬਰ 1930 ’ਤੇ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨ ਜਾਂ cybercrime.gov.in ’ਤੇ ਘਟਨਾ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦੇਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸਾਵਧਾਨੀ ਵਰਤਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਯਕੀਨ ਕਰੋ ਕਿ ਸਾਈਬਰ ਠੱਗ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੇ।

-ਡਾ. ਸੁਭਾਸ਼ ਗੁਪਤਾ