ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ

ਆਰਥਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਦੌਰ ’ਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਕੋਲ ਕੰਮ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਸੰਤੁਲਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਜਾਂ 90 ਘੰਟੇ ਪ੍ਰਤੀ ਹਫਤਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਹਿਸਾਂ ਸਿਰਫ ਇਕ ਉੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਰਗ ਦੀ ਰਾਇ ਹੈ।

-2 ਵਪਾਰਕ ਨੇਤਾਵਾਂ, ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਇੰਫੋਸਿਸ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਨਾਰਾਇਣ ਮੂਰਤੀ ਅਤੇ ਐੱਲ. ਐਂਡ. ਟੀ. ਦੇ ਸੀ. ਈ. ਓ. ਐੱਸ. ਐੱਨ. ਸੁਬਰਾਮਣੀਅਨ ਵਲੋਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ’ਤੇ ਗੁੱਸਾ ਹੈ।

–ਗਿਗ ਲੇਬਰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਅਤੇ ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਆਪਕ ਚਿੰਤਾਵਾਂ।

– ਆਰਥਿਕ ਮੰਦੀ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਆਰ. ਬੀ. ਆਈ. ਨੇ ਸਖਤ ਮੁਦਰਿਕ ਨੀਤੀ ਬਣਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਕਰਜ਼ੇ ’ਤੇ ਸਖਤ ਮਾਪਦੰਡ ਅਪਣਾਏ ਹਨ।

ਇਹ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਪਹਿਲੇ ਸਿਧਾਂਤ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅਪਵਾਦ ਰਹਿਤ ਹਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਕ ਮੁੱਢਲੇ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਰਾਹੀਂ ਆਪਸ ’ਚ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ’ਚ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਅਣਵੰਡੇ ਵਰਗ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਜੋ ਘੱਟ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੀਆਂ ਅਸਲੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਧੇਰੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਹਮਰੁਤਬਿਆਂ ਵਾਂਗ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਕੰਮ-ਜੀਵਨ ਸੰਤੁਲਨ, ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦਾ ਉੱਚਾ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਉੱਚ ਵਿਆਪਕ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਰਤਾ ਸਾਰੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਨਤੀਜੇ ਹਨ ਪਰ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਆਰਥਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਤੋਂ ਬੜਾ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਹਾਲ ਹੀ ’ਚ ਤੇਜ਼ ਆਰਥਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ’ਚ ਹੈ। 18ਵੀਂ ਅਤੇ 19ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੀ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੌਰਾਨ ਪੱਛਮ ’ਚ ਵੀ ਇਹੀ ਅਪਵਾਦ ਨਿਯਮ ਰਹੇ ਹਨ।

ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਦੇ ਘੰਟੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ’ਚ ਆਮ ਗੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਚੀਨ ’ਚ 996 ਕੰਮ ਦੇ ਘੰਟੇ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਸਵੇਰੇ 9 ਵਜੇ ਤੋਂ ਰਾਤ 9 ਵਜੇ ਤੱਕ, ਹਫਤੇ ’ਚ 6 ਦਿਨਾਂ ’ਚ 72 ਘੰਟੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਾਪਾਨ ’ਚ, 2016 ’ਚ ਇਕ ਸਰਕਾਰੀ ਸਰਵੇਖਣ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਲਗਭਗ 1 ਚੌਥਾਈ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਕੋਲੋਂ ਮਹੀਨੇ ’ਚ 80 ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਓਵਰਟਾਈਮ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਔਸਤ ਜਾਪਾਨੀ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਆਪਣੀਆਂ ਪੇਡ ਛੁੱਟੀਆਂ ’ਚੋਂ 10 ਦਿਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ।

ਇਹ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ’ਚ ਇਕ ਆਮ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਦੂਜੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਰਾਹ ’ਤੇ ਕਦਮ ਰੱਖਿਆ। ਨਤੀਜੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਲਗਭਗ 4 ਦਹਾਕਿਆਂ ’ਚ ਇਹ ਖੇਤਰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਆਰਥਿਕ ਇੰਜਣ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਿਸ ’ਚ ਕਈ ਦੇਸ਼ 13,000 ਡਾਲਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਨਾਲ ‘ਅਮੀਰ’ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ’ਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਉਸ ਪੱਧਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਦੇ ਘਾਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਯੂਰਪ ਦੀ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਵੱਡੇ ਯੂਰਪੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ’ਚ ਧੂੰਆਂਧਾਰ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਖੰਭਿਆਂ ਨੂੰ ਭਿਆਨਕ ਹਾਲਤਾਂ ’ਚ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਲੋਂ ਸੰਚਾਲਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਆਰਥਿਕ ਮੁੱਲ ਦਾ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਹਾਲਤਾਂ ਇਕ ਸਦੀ ਬਾਅਦ ਵੀ ਤਰਸਯੋਗ ਬਣੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਦੇ ਦੂਜੇ ਕੰਢੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ। ਚਾਰਲੀ ਚੈਪਲਿਨ ਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ’ਚ ਵੱਕਾਰੀ ਲਿਟਿਲ ਟਰੰਪ ਵਜੋਂ ਆਧੁਨਿਕ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਗੈਰ-ਮਨੁੱਖੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ।

20ਵੀਂ ਸਦੀ ’ਚ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਇਸ ਵਾਰ ਏਸ਼ੀਆ ’ਚ ਮੂਲ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਹੀ ਰਹੀ। 1960, 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ’ਚ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ’ਚ ਅਸਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ’ਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਹੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਜਦਕਿ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ‘ਚੀਤੇ’ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਵਧੀਆਂ। ਸੂਬਾ ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਪ੍ਰਤੱਖ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਘੱਟ ਰੱਖਿਆ।

ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ’ਚ ਹੀ ਘਟਿਆ, ਜਦੋਂ ਵਧੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾ ਢਾਂਚੇ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ’ਚ ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਕਾਫੀ ਵਧੀਆ ਹੈ।

ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਰੂੜੀਵਾਦਤਾ ਨਿੱਜੀ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਵਿਹਾਰ ’ਚ ਡੂੰਘਾਈ ਤੱਕ ਸਮਾ ਗਈ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਉਦਯੋਗ ਜਗਤ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੂੰਜੀ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਕਿਫਾਇਤੀ ਨਜ਼ਰੀਏ, ਨਿਯੋਜਿਤ ਪੂੰਜੀ ਅਤੇ ਰਿਟਰਨ (ਆਰ. ਓ. ਸੀ. ਈ.) ਅਤੇ ਜੋਖਮ ਅਨੁਕੂਲਣ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ’ਚ ਖਾਸ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਦੂਜੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ’ਚ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਇਕ ਉੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਮਾਡਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੇਜ਼ੀ-ਮੰਦੀ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ’ਚ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਰ. ਓ. ਸੀ. ਈ. ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਰਿਹਾ।

ਅੰਤਿਮ ਨਤੀਜਾ? : ਜਦਕਿ ਹੇਠਲਾ ਆਧਾਰ ਸਾਲਾਂ (ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ) ’ਚ ਵਾਧਾ ਬੜਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ। ਵਿੱਤੀ ਨਿਵੇਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਤੋਂ ਰਿਟਰਨ ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਖਰਾਬ ਸੀ। ਚੀਨ ਇਸਦੀ ਇਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਸ਼ੇਅਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਨੇ ਨਿਵੇਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਬੜਾ ਘੱਟ ਕਮਾਇਆ ਜਦਕਿ ਇਸ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਦਿਖਾਇਆ।

ਸੰਖੇਪ ’ਚ, ਭਾਰਤ ਜੋਖਮ-ਮੁਕਤ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਫਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਹ ਸਾਰੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਕਾਸ ’ਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ’ਚ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ’ਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਲੋਕਤੰਤਰ ’ਚ, ਮੰਗਾਂ ਕੁਝ ਨੀਤੀਗਤ ਬਦਲਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ, ਵਿਆਪਕ ਭਲਾਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਚੁਣਾਵੀ ਰੂਪ ਤੋਂ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਇੱਥੇ ਵਰਣਿਤ ਤਿੰਨਾਂ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ’ਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਆਪਕ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।

(ਲੇਖਕ ਇਕ ਵੈਲਥ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਫਰਮ ਦੇ ਸੀ. ਆਈ. ਓ. ਹਨ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ) ਸੋਮਨਾਥ ਮੁਖਰਜੀ