ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ : ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਸੋਚ ਦੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ ਇਹ

ਸਿੱਖਿਆ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਰਵਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖਿਆ ਉਹ ਨੀਂਹ ਹੈ ਜਿਸ ’ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਨੀਂਹ ਟਿਕੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸੱਭਿਅਕ ਅਤੇ ਸਚਿਆਰਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ।

ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਹੀ ਸੰਪੂਰਨ ਅਤੇ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ, ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਰੂਪ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ’ਤੇ ਨੇੜਿਓਂ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿੱਖਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਨੈਤਿਕਤਾ, ਚਰਿੱਤਰ ਨਿਰਮਾਣ, ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਲਾਈ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਇਕ ਕੁਸ਼ਲ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਕੇ ਅਧਿਆਤਮਵਾਦ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਤੁਲਨ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 2020 ਦਾ ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ ਚੰਗੇ ਚਰਿੱਤਰ ਵਾਲੇ ਨਾਗਰਿਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀਅਤਾ ਵਿਚ ਹੋਣ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਹੋਵੇ।

ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਦੀ ਭਰਪੂਰਤਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 2020 ਵਿਚ ਝਲਕਦੀ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 2020 ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਇਕ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਹੈ।

ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 2020 ਦੀ ਮੁੱਲ-ਆਧਾਰਿਤ ਸਿੱਖਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਤੇ ਹੁਨਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ, ਵਿਚ ਸੱਚਾਈ, ਧਾਰਮਿਕ ਆਚਰਣ, ਸ਼ਾਂਤੀ, ਪਿਆਰ, ਅਹਿੰਸਾ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੁਭਾਅ, ਮਾਨਵਵਾਦੀ, ਨੈਤਿਕ, ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਮਨੁੱਖੀ ਮੁੱਲਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ-2020 ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ’ਤੇ ਮਾਣ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਤੋਂ ਵੀ ਦੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਾਡੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸਾਡੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਹੈ, ਤਾਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆਵੇਗੀ ਬਲਕਿ ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਵੀ ਇਕ ਵਾਧੂ ਕੰਮ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ।

ਮੈਕਾਲੇ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ, ਦਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਵਾਇਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ’ਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤੀ ਗਿਆਨ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਅਣਦੇਖੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ-2020 ਭਾਸ਼ਾਈ ਗੁਲਾਮੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਕੇ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਆਚਰਣ, ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਐੱਨ. ਈ. ਪੀ.-2020 ਰਾਹੀਂ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਇਕ ਸਾਰਥਕ ਕਦਮ ਹੈ।

ਚਰਿੱਤਰ ਨਿਰਮਾਣ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣਨ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ : ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਧਰਮ, ਨੈਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਸੀ।

ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਚਰਿੱਤਰ ਨਿਰਮਾਣ ਇਸ ਦੇ ਮੂਲ ਵਿਚ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਵਿਚ ਚਰਿੱਤਰ ਨਿਰਮਾਣ ਵੱਲ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ, ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਤਾਬੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ-2020 ਵਿਚ ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖਿਆ ਜੋ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ, ਇਨਸਾਨ ਬਣਨ, ਆਪਣੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕਸੁਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਹੀ ਸੱਚੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ।

ਖੋਜ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ : ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ-2020 ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤ, ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ, ਮਸ਼ੀਨ ਲਰਨਿੰਗ, ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਸੋਚ, ਸੰਪੂਰਨ ਸਿਹਤ, ਜੈਵਿਕ ਜੀਵਨ ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁਨਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਪੜਾਅ ’ਤੇ ਢੁੱਕਵੇਂ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਵਿੱਦਿਅਕ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ।

ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਰੱਟੇ ਮਾਰਨ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਸਗੋਂ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਦੇ ਟੈਸਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਦਿਲਚਸਪ ਬਣਾਉਣ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਸਥਾਨਕ ਉਦਯੋਗਾਂ, ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ, ਕਲਾਕਾਰਾਂ, ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਆਦਿ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇੰਟਰਨਸ਼ਿਪ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਗਿਆਨ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ : ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 2020 ’ਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚ ਸਮਾਜਿਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ’ਚ ਹੁਨਰਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸੋਚ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਗਿਆਨ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਗੁਰੂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਅਮੀਰ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਭਾਰਤੀ ਗਿਆਨ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਚ ਜੋੜਨਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਟਿਕਾਊ ਵਿਕਾਸ ਏਜੰਡੇ-2030 ਦੇ ਟੀਚਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਹੁਨਰ ਅਤੇ ਉੱਦਮਤਾ ਵਿਕਾਸ : ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਟਾਰਟਅੱਪ ਈਕੋ-ਸਿਸਟਮ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਤੀਜੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਸਟਾਰਟਅੱਪ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਲ 2014 ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ 350 ਸਟਾਰਟਅੱਪ ਸਨ, ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧ ਕੇ 1,59,000 ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 11 ਤੋਂ ਵੱਧ ਯੂਨੀਕੋਰਨ ਹਨ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਤਕਨੀਕੀ ਨਵੀਨਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰੋ. ਰਮਾਸ਼ੰਕਰ ਦੂਬੇ (ਚਾਂਸਲਰ, ਗੁਜਰਾਤ ਕੇਂਦਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਵਡੋਦਰਾ)