ਵਾਜਪਾਈ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਕੱਲ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਦੇਖੋ

2024 ਮਿਸ਼ਰਤ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਉਮੀਦ ਅਤੇ ਆਸ਼ਾਵਾਦ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਸਾਲ 2025 ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੇਂਦਰੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਭਖਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਲੱਭਣ ਲਈ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਮਾਰ ਰਹੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਮੈਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਦੀ ਯਾਦ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ਇਸ ਕ੍ਰਿਸਮਸ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ।

ਹਰ ਸਾਲ, ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿਚ ‘ਗੁੱਡ ਗਵਰਨੈਂਸ ਡੇਅ’ (ਸੁਸ਼ਾਸਨ ਦਿਵਸ) ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਧੇਰੇ ਜਵਾਬਦੇਹ ਬਣਾਉਣ ’ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਲ ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵਾਜਪਾਈ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ 100ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਹੈ।

ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਬਿਹਤਰ ਭਾਰਤ ਲਈ ਆਪਣੀ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਿਆ। ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਤੰਗ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ ਦੇਖਣਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਹੈ।

ਵਾਜਪਾਈ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਦਾ ਬਹਾਦਰੀ ਵਾਲਾ ਤੱਤ, ਇਸਦੇ ਮਹਾਨ ਸਿਧਾਂਤ, ਸੰਮਲਿਤ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਦੇ ਵਰਗੀਕਰਨ ਰਾਹੀਂ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜਮਹੂਰੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਸਿਆਸੀ ਸਮੂਹ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮਾਧਿਅਮ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਬੈਨਰ ਲੈ ਕੇ ਸਿਆਸੀ ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਮਹੂਰੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅਕਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦੇ ਇਸ ਸੰਗਮ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਕੱਦ ਲਈ ਹੋੜ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਧੜੇ, ਜੋ ਕਦੀ ਪ੍ਰਾਸੰਗਿਕਤਾ ਦੀ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਵਿਚ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਸਿਰਫ ਮਾਮੂਲੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ। ਫਿਰ ਵੀ, ਕੁਝ ਇਕ ਸਦੀ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਟਿਕੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਮਿਸਾਲ ਲਈ, ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿਰੁੱਧ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਦੇ ਜਨੂੰਨ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ, ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ, ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਜਿਹੇ ਆਗੂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਭਲਾਈ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (ਭਾਜਪਾ) ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਇਸ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ ਸੀ। ਇਹ ਸਿਆਸੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪੈਰ ਜਮਾਉਣ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਯਤਨਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਵਰਗੇ ਆਗੂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ। ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਇਕ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਸਥਾ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਆਪਣੀ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਕਾਵਿਕ ਭਾਸ਼ਣ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ, ਵਾਜਪਾਈ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ 1957 ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਗੂੰਜਦੀ ਰਹੀ।

ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੇ ਔਖੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਵਾਜਪਾਈ ਦਾ ਕੱਦ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਇਕ ਦੁਰਲੱਭ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਾਲੇ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸਿਆਸੀ ਏਕੀਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ ਜੋ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਜ਼ਾਲਮ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇਕ ਦਲੇਰਾਨਾ ਸਟੈਂਡ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।

ਕੇਂਦਰੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਸੱਤਾ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਅੱਜ ਸਾਰੇ ਵਿਹਾਰਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ, ਅਮਰੀਕੀ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ, ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਲੋੜੀਂਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਵਧਦੀਆਂ। ਸਾਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਲੱਭਣੀ ਪਵੇਗੀ।

ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਸਮਾਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯਾਦ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੀ ਵੀ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ’ਤੇ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਲਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦਾ ਇਹ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਨੇੜਿਓਂ ਜਾਂਚ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਸਾਨੂੰ ਅੱਜ ਦੀ ਸੰਸਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਵਿਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਨਾਲ ਸਮੀਖਿਆ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਵਾਜਪਾਈ ਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ’ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾ ਸਮਝਦੇ ਸਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵੱਡਾ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਟਲ ਜੀ ਨੂੰ ਇਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਅਕਤੀ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਜੋ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਉਹ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਸਦਾ ਸਾਰ ਹੈ।

ਮੇਰੀ ਅਟਲ ਜੀ ਨਾਲ ਕਈ ਵਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਈ, ਜੋ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਸਿਸਟਮ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਂਝ, ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਹਿੱਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੌਮ ਨੂੰ ਰੱਖਣਾ ਅਹਿਮ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਲੋੜ ਹੈ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤ ਦੀਆਂ ਬਦਲਦੀਆਂ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋੜਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਜਵਾਬ ਲੱਭਣ ਦੀ। ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਗਰੀਬ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਵੱਡਾ ਸੋਚੀਏ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਕਰੀਏ।

ਵਾਜਪਾਈ ਦੀ ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਕਾਵਿਕ ਮੁਹਾਰਤ ਅਕਸਰ ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੂਰਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਡੂੰਘੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਦਭਾਵਨਾ ਪ੍ਰਤੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ।

ਇਸ ਰਾਜਨੇਤਾ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਸਿਆਸੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਇਕ ਗੱਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜੋ ਸੱਤਾ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਹਰੀ ਜੈਸਿੰਘ