ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਛੋਟਾ ਸੀ, ਪਰ ਮੀਲ ਦਾ ਪੱਥਰ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ

ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਿਆਂ ਸਿਰਫ਼ 19 ਮਹੀਨੇ ਹੀ ਹੋਏ ਸਨ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ 11 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਆਪਣਾ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਅਤੇ ਕੰਮ ਅੱਜ ਵੀ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੋ ਕੀਤਾ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਅੱਜ ਵਰਤਮਾਨ ਅਤੇ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਵੀ ਰਹੇਗਾ।

ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਉੱਨਤੀ

ਅੱਜ ਹਰ ਆਗੂ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀ ਇਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਖੰਡ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪਾਰ ਜਾ ਕੇ ਅਤੇ ਦਿਖਾਵੇ ਲਈ ਐਲਾਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਲੱਗੇ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕੋਈ ਹਮਾਇਤੀ ਨਹੀਂ। ਮੈਨੂੰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇਕ ਕੰਮ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬੱਸ ਕੰਡਕਟਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।

ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਵਿਹਾਰ ਅਤੇ ਹਰ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰ ਸਕੇ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋ ਸਕਣ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਰਦ ਹੋਰ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਣ, ਦੋਵੇਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਜੋੜ ਕੇ ਚੱਲ ਸਕਣ।

ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਜੀ ਦਾ ਦੂਜਾ ਕੰਮ ਜੋ ਅੱਜ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮਾਣ ਦਿਵਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਰਾਹੀਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹਾਂ।

ਅੱਜ ਹਰ ਕੋਈ ਅਮੂਲ ਦਾ ਨਾਂ ਜਾਣਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਜੀ ਵਰਗੀਜ਼ ਕੁਰੀਅਨ ਨੂੰ ਨਾ ਮਿਲੇ ਹੁੰਦੇ ਅਤੇ ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਨੀਂਹ ਨਾ ਰੱਖੀ ਹੁੰਦੀ, ਤਾਂ ਅੱਜ ਇਹ ਖੇਤਰ ਔਰਤਾਂ ਲਈ, ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ, ਜੀਵਨ ਭਰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਾ ਸਾਧਨ ਨਾ ਹੁੰਦਾ। ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਡੇਅਰੀ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਨਿਯਮਿਤ ਆਮਦਨ ਦਾ ਸਾਧਨ ਮਿਲਿਆ।

ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡੇਅਰੀ ਵਿਕਾਸ ਬੋਰਡ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਇਹ ਬੋਰਡ, ਆਪਣੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਰਾਹੀਂ, ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ, ਸਵੈ-ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਉਤਪਾਦਿਤ ਸਰੋਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੁੱਧ ਦੇ ਵਪਾਰ ਲਈ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ

ਸੰਨ 1964 ਤੋਂ 1966 ਤੱਕ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸੇ ਕਾਲ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ, ਇਹ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਜੀ ਹੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨਾਜ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇਕ ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਅਨਾਜ ਦੇਣ ਦਾ ਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਾਂ; ਇਹ ਉਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿਚ ਇਕ ਵਾਰ ਖਾਣਾ ਛੱਡਣ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਬਰਬਾਦ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਹ ਹੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਚ-ਉਪਜ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ’ਤੇ ਖੋਜ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਨਾਜ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਇਹ ਉਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫੂਡ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਨਾਜ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਵੰਡ ਇਕਾਈ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦ ਬੋਰਡ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਅੱਜ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਬਾਰੇ ਜੋ ਬਹਿਸ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈ ਸੀ। ਡਾ. ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਦਾ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਸਿਰਫ ਇਸ ਨੀਤੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਅਨਾਜ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਗਰੀਬ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਦਰਾਮਦ ਕਰਨ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸੋਚ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ ਕਿ ਅੱਜ ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਹੈ ਬਲਕਿ ਅਨਾਜ ਬਰਾਮਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭੁੱਖਮਰੀ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਵੀ ਸਮਰੱਥ ਹੈ।

ਸਿਰਫ਼ ਜਨਤਕ ਹਿੱਤ

ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਜੀ ਗ੍ਰਹਿ, ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਰੇਲ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਾਰੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਨਿੱਜੀ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਛੱਡੋ, ਪਾਰਟੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨਾਲ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨੇਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਕੰਮ ਜਾਂ ਉਦੇਸ਼ ਜਨਤਕ ਹਿੱਤਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਉਹ ਇਕਲੌਤੇ ਮੰਤਰੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੇਲ ਹਾਦਸੇ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲੈਂਦਿਆਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਅੱਜ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ, ਰੇਲ ਹਾਦਸੇ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਅਹੁਦਾ ਛੱਡਣ ਦੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਦੂਰ, ਕੋਈ ਵੀ ਮੰਤਰੀ ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਅਤੇ ਸਿਸਟਮ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਗੈਰ-ਹੁਨਰਮੰਦੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਵੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ। ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਹਾਦਸਾ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਡਾ. ਹੋਮੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਭਾਭਾ ਦੇ ਸੁਝਾਅ ’ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਵਿਚ ਸਹਿ-ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ।

ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵੀ 1965 ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਤੱਕ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਲੜਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਦੌੜਾ-ਦੌੜਾ ਕੇ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦਾ ਯੁੱਗ ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਇਸ ਤੱਥ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਇਸ 5 ਫੁੱਟ 2 ਇੰਚ ਪਤਲੇ-ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਰੀਰ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵੱਲੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਅੱਜ ਵੀ ਕਾਇਮ ਹਨ। ਇਹ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਭਾਈ-ਭਤੀਜਾਵਾਦ ਅੱਜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪਤਨ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਅ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਅਤੇ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੇ ਜਿਸ ਦੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਵਾਂਗ ਨਕਸ਼ੇ-ਕਦਮ ’ਤੇ ਚੱਲਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿਚ ਇਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਕਠਪੁਤਲੀ ਹੋਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।

–ਪੂਰਨ ਚੰਦ ਸਰੀਨ