ਮੇਰੀਆਂ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਿਗਿਆਪਨ ਜਗਤ ਦੀਆਂ ਹਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ

ਉਨ੍ਹਾਂ 5 ਵਿਗਿਆਪਨ ਜਗਤ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਿਊਸ਼ ਪਾਂਡੇ (1955-2025) ਅਤੇ ਮੈਂ 1984 ਤੋਂ 1991 ਤੱਕ ਓਗਿਲਵੀ ’ਚ ਸਹਿਕਰਮੀ ਸੀ। ਉਹ ਮੁੰਬਈ ’ਚ, ਮੈਂ ਕੋਲਕਾਤਾ ’ਚ। 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ’ਚ ਓਗਿਲਵੀ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੈਨੇਜਿੰਗ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਮਣੀ ਅਈਅਰ ਨੇ ਸਾਡੇ ’ਚੋਂ 10 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਹਫਤੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ’ਚ ਆਰਾਮ ਲਈ ਚੁਣਿਆ। 10 ਕਥਿਤ ਹੋਣਹਾਰ ਬੱਚੇ ਸਿੱਧੇ ਐੱਮ. ਡੀ. ਕੋਲ ਗਏ। ਪਿਊਸ਼ ਸਾਡੇ ’ਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਉਮਰ 30 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ 25 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 20 ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਦੇ ਸੀ।

ਅਈਅਰ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਜੋ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ, ਉਹ ਅਨਮੋਲ ਸੀ। ‘ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲਓ ਪਰ ਖੁਦ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਾ ਲਓ।’ ਸਾਡੇ ਵੀਕੈਂਡ ਰੀਟ੍ਰੀਟ ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਸਾਡੇ ’ਚੋਂ 9 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਵਿਭਾਗਾਂ ’ਚ ਤਰੱਕੀ ਮਿਲ ਗਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਅਸੀਂ ਕਲਾਇੰਟ ਸਰਵਿਸਿੰਗ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਏਟਿਵ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਇਕ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਕਲਾਇੰਟ ਸਰਵਿਸਿੰਗ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਅਜੀਬ ਜਿਹਾ ਅਹੁਦਾ ਦਿੱਤਾ ਿਗਆ-ਕਾਪੀ ਚੀਫ (ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ)। ਇਹ ਮਿੱਠੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਹੈ! ਜਿਸ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਇਧਰ-ਓਧਰ ਘੁਮਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਹ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ‘ਭਾਰਤ ਦਾ ਡੇਵਿਡ ਓਗਿਲਵੀ’ ਬਣ ਗਿਆ। (ਪਾਂਡੇ, ਦੇਖੋ ਕੀ ਟਰਮ ਕ੍ਰਿਏਟਿਵ ਕੀਤੀ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ!)

ਹੁਣ ਅਸੀਂ 2022 ’ਚ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਇਕ ਹੀ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਗੋਆ ’ਚ ਸੀ। ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਅਰਪੋਰਾ ਦੇ ਫੈਟ ਫਿਸ਼ ’ਚ ਡਿਨਰ ਕਰਨ ਦੀ ਇਕ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਰਾਜਨੀਤੀ ਮੇਨਿਊ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨ ਓਗਿਲਵੀ ’ਚ ਬਿਤਾਏ। 8 ਸਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਰਹੀਆਂ, ਸਾਬਕਾ ਸਹਿਕਰਮੀਆਂ ਬਾਰੇ ਖੁਦ ਨੂੰ ਅਪਡੇਟ ਕਰਨਾ ਚਾਲੂ ਰੱਖਿਆ। ਮੁੱਖ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣਾ ਸੀ। ਪਿਊਸ਼ ਕੋਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਭਰਾ-ਭੈਣਾਂ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਇਲਾ ਅਰੁਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੂਨ ਪਾਂਡੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ) ਬਾਰੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਦੱਸਣ ਲਈ ਢੇਰਾਂ ਕਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਮਠਿਆਈ, ਬੀਮਾਰੀ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ। ਬਸ 3 ਘੰਟੇ ਬੀਤ ਗਏ। ਉਹ ਸਾਡੀ ਆਖਰੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਸੀ।

ਓਗਿਲਵੀ ’ਚ ਸਾਡੇ ਸਾਬਕਾ ਸਹਿਕਰਮੀ ਸੁਮਿਤ ਰਾਏ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ‘‘ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ’ਚ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਪਿਊਸ਼ ਨੂੰ ਉਹ ਮੰਚ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਲੋੜ ਸੀ। ਸੁਰੇਸ਼ ਮਲਿਕ ਹੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਿਊਸ਼ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਮੁਖੀ ਬਣਾਇਆ। ਉਸ ਪਲ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਪਿਊਸ਼ ਨੇ ਕਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ‘ਮਿਲੇ ਸੁਰ ਮੇਰਾ ਤੁਮਹਾਰਾ’ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਏਕਤਾ ਦੇ ਸੂਤਰ ’ਚ ਪਿਰੋਇਆ। ਸੁਰੇਸ਼ ਦਾ ਦਿਲ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ’ਚ ਰਮਿਆ ਸੀ। ਪਿਊਸ਼ ਦਾ ਦਿਲ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ’ਚ ਰਮਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।’’

ਸੁਰੇਸ਼ ਮਲਿਕ (1940-2003 ) ਓਗਿਲਵੀ ਦੇ ਕ੍ਰਿਏਟਿਵ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੱਕਾਰੀ ਫਿਲਮ ‘ਸਪ੍ਰੈਡ ਦਿ ਲਾਈਟ ਆਫ ਫ੍ਰੀਡਮ’ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ, 1987 ਨੂੰ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਸੁਰੇਸ਼ ਇਕ ਹੋਰ ਵੱਡੇ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਆਏ-‘ਇਕ ਸੁਰ’, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਬਾਅਦ ’ਚ ਬਦਲ ਕੇ ‘ਮਿਲੇ ਸੁਰ ਮੇਰਾ ਤੁਮਹਾਰਾ’ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪਿਊਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚ, ਹੋਇਆ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿ ‘ਮਿਲੇ ਸੁਰ’ ਸਵਰਗੀ ਸੁਰੇਸ਼ ਮਲਿਕ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ’ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ, ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਕ੍ਰਿਕਟ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ (ਪਿਊਸ਼ 1977 ਅਤੇ 1979 ਵਿਚਾਲੇ ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ’ਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਲਈ ਵਿਕਟ-ਬੱਲੇਬਾਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਖੇਡੇ ਸਨ)। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫਿਲਮ ਲਈ ਗੀਤ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਮੁੰਬਈ ’ਚ ਚੁਣਨ ਲਈ ਕਈ ਉੱਚ ਗੀਤਕਾਰ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਚੁਣਿਆ। ਮੈਂ ਪੂਰਾ ਗੀਤ ਇਕ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਰ ਲਿਖਿਆ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਨਹੀਂ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਫਿਰ ਪੰਡਿਤ ਭੀਮ ਸੈਨ ਜੋਸ਼ੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੇ ਕੁਝ ਸਾਧਾਰਨ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਦੂ ’ਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਦਾਰ ਪਿਊਸ਼ ਨੇ ਰਾਜੀਵ ਰਾਵ ਨੂੰ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਜੀ ਹਾਂ, ਰਾਜੀਵ ਹੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਚ ਲਈ ਯਾਦਗਾਰ ਵਿਗਿਆਪਨ ਬਣਾਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਪਗ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਸਨ।

ਰਿਤੁਪਰਣੋ ਘੋਸ਼, 1963-2013 ਇਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਔਰਤ ਸੀ। ਦੁਨੀਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਯਾਦ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਐਸ਼ਵਰਿਆ ਰਾਏ ਨੂੰ ਚੋਖੇਰ ਬਾਲੀ ’ਚ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਸਾਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਗਲੈਮਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਿਤੁਪਰਣੋ ਵਿਗਿਆਪਨ ਜਗਤ ’ਚ ਸੀ। ਉਹ ਕੋਲਕਾਤਾ ਸਥਿਤ ਰਿਸਪਾਂਸ ਏਜੰਸੀ ’ਚ ਕ੍ਰਿਏਟਿਵ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਰਾਮ ਰੇ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਰਿਤੁ ਦਾ ਦਫਤਰ ਮੇਰੇ ਦਫਤਰ ਤੋਂ ਪੈਦਲ ਦੂਰੀ ’ਤੇ ਸੀ। ਉਹ ਲੰਚ ਬ੍ਰੇਕ ਦੌਰਾਨ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਸੀ ਪਰ ਇਕ ਨਿਵਾਲਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਇਕ ਵਾਰ ਤਨਖਾਹ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਨੌਂ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ!

ਰਿਤੁਪਰਣੋ ਫਿਲਮਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ’ਚ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਵਿਗਿਆਪਨ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਡੀ. ਜੇ. ਕੀਮਰ ਦੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦਫਤਰ ’ਚ ਇਕ ਜੂਨੀਅਰ ਵਿਜੁਅਲਾਈਜ਼ਰ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਕਲਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਣੀ, ਵਿਗਿਆਪਨ ਜਗਤ ’ਚ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਰਬਕਾਲਿਕ ਮਹਾਨ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ’ਚੋਂ ਇਕ ਬਣ ਗਈ। ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰੇ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈਣ ਲਈ ਦਸ ਅੰਕ।

ਬਾਅਦ ’ਚ ਰਿਤੁਪਰਣੋ ਅਤੇ ਮੈਂ ਦੱਖਣੀ ਕੋਲਕਾਤਾ ’ਚ ਪ੍ਰਿੰਸ ਅਨਵਰ ਸ਼ਾਹ ਰੋਡ ’ਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਸੀ। ਰਿਤੂ ਨੂੰ ਰੁਈ ਮਾਛੇਰ ਕਾਲੀਆ, ਰੋਹੂ ਮੱਛਲੀ ਕਰੀਧ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਸੀ ਜੋ ਅਸੀਂ ਘਰ ’ਚ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਕਰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ’ਚ ਇਹ ਬਣੇ, ਕੁਝ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇ। ਰਿਤੁ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਚਲੀ ਗਈ। 49 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ’ਚ ਚਲੀ ਗਈ।

ਪ੍ਰਦੀਪ ਗੁਹਾ ਅਤੇ ਭਾਸਕਰ ਦਾਸ ਮੁੰਬਈ ’ਚ ਵਿਗਿਆਪਨ ਮੀਡੀਆ ਜਗਤ ਦੇ ਮੇਰੇ ਦੋ ਪਸੰਦ ਦੇ ਰਾਕਸਟਾਰ ਸਨ। ਦਹਾਕਿਆਂ ’ਚ ਬਣੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਿਆਰੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਕਈ ਕਾਲਮਾਂ ’ਚ ਛਪਣਗੀਆਂ। ਇਹ ਦੋ ਤੇਜ਼-ਤਰਾਰ ਮੀਡੀਆ ਜਾਦੂਗਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਮੈਡੀਸਨ ਐਵੀਨਿਊ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਿਸਣ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ’ਚ ਸ਼ਾਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀਵੀ, ਦਿਲ ਤੋਂ ਬੰਗਾਲੀ ਬਾਬੂ ਸਨ।

ਵਿਗਿਆਪਨ ਜਗਤ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹਾਨ ਲੋਕ ਸਨ। ਉਪਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੂਚੀ ’ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਦਾ ਇਕੋ-ਇਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ। ਅਲੀਕ ਪਦਮਸੀ, ਸੁਭਾਸ਼ ਘੋਸ਼ਾਲ, ਗੇਰਸਨ ਦਾ ਕੁਨਹਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਈਸ਼ਵਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇਵੇ।

ਡੇਰੇਕ ਓ ਬ੍ਰਾਇਨ (ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਟੀ.ਐੱਮ.ਸੀ. ਸੰਸਦੀ ਦਲ (ਰਾਜ ਸਭਾ) ਦੇ ਆਗੂ)