ਆਸਥਾ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਵਿਚਾਲੇ ਫਸਿਆ ਇਕ ਪਰਿੰਦਾ

ਇਕ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਬੂਤਰ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਪੰਛੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਗੋਂ ਦਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ਵਾਹਕ ਸੀ। ਸਿਨਮੇ ਦੇ ਪਰਦੇ ’ਤੇ ਕਬੂਤਰ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਰਹੀ ਹੈ। 1989 ਦੀ ਫਿਲਮ ‘ਮੈਂਨੇ ਪਿਆਰ ਕੀਆ’ ਦਾ ਉਹ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੀਤ ਯਾਦ ਕਰੋ... ‘ਕਬੂਤਰ ਜਾ ਜਾ ਜਾ...’ ਜਿੱਥੇ ਸਲਮਾਨ ਖਾਨ ਅਤੇ ਭਾਗਿਆਸ਼੍ਰੀ ਦਾ ਮਾਸੂਮ ਪਿਆਰ ਇਸ ਪਰਿੰਦੇ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਕਬੂਤਰ ਪਿਆਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਦੂਤ ਸੀ।

ਪਰ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹੀ ਕਬੂਤਰ ਅੱਜ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਕਟਹਿਰੇ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਮੁੰਬਈ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦਾਣਾ ਪਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਕਬੂਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿੱਠਾਂ ਹਵਾ ਵਿਚ ਘੁਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀ ਘਾਤਕ ਉੱਲੀ ਫੈਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਪਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਹੁਕਮ ਵਿਚ ਦਖਲ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਆਸਥਾ ਬਨਾਮ ਸਿਹਤ : ਜੈਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਧਰਮ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦਾਣਾ ਪਾਉਣਾ ਅਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦਇਆ ਦਾ ਜੀਵੰਤ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦਾਣਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਤੱਕ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਮਰਾਠੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦਾਣਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੇ ਕਬੂਤਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿੱਠਾਂ ਨੇ ਜਨਤਕ ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗੰਦਗੀ ਅਤੇ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਅੱਡਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਦਾਦਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਝੜਪਾਂ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਤੱਕ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।

ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਤਰਕ : ਅਦਾਲਤ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਆਸਥਾ ਦਾ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ। ਕਬੂਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿੱਠਾਂ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉੱਡਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਕਣ ਫੇਫੜਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਿਸਟੋਪਲਾਸਮੋਸਿਸ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕੋਕੋਸਿਸ ਵਰਗੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਦਮਾ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਰੀਜ਼ ਜਲਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਜਾਨ ਵੀ ਖਤਰੇ ਵਿਚ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਮੁੰਬਈ ਵਰਗੇ ਮਹਾਨਗਰ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਭੀੜ ਦਾ ਬੋਝ ਝੱਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਬੂਤਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਵਾਧੂ ਬੋਝ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਮੰਨਿਆ ਹੈ।

ਕੀ ਕੋਈ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਰਸਤਾ ਸੰਭਵ ਹੈ?: ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਧਰਮ ਅਤੇ ਆਸਥਾ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਚੌਕਾਂ ਅਤੇ ਚੌਰਾਹਿਆਂ ’ਤੇ ਅਨਾਜ ਸੁੱਟ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਕੀ ਦਇਆ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਕਬੂਤਰਖਾਨੇ ਦੀ ਭੀੜ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਹੈ? ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਦਇਆ ਦਾ ਅਸਲ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਉਦੋਂ ਹੋਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਸਮਾਜ ਅਜਿਹਾ ਰਸਤਾ ਅਪਣਾਏਗਾ ਜੋ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖੇ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵੀ ਕਰੇ। ਕਬੂਤਰਾਂ ਲਈ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਅਤੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਸਥਾਨ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦਾਣਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਫਾਈ ਅਤੇ ਕੀਟਾਣੂ-ਰਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਯਮਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਇਆ ਦੇ ਹੋਰ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿਚ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰੋ, ਅਨਾਥਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦਿਓ, ਰੁੱਖ ਲਗਾਓ।

ਪਿਆਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਜਾਂ ਬੀਮਾਰੀ ਦਾ ਵਾਹਕ?: ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਪੰਛੀ, ਜੋ ਕਦੇ ਪ੍ਰੇਮ-ਪੱਤਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਅੱਜ ਬੀਮਾਰੀ ਦਾ ਪੱਤਰ ਲੈ ਕੇ ਸਾਡੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ’ਤੇ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਸ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੇਖਣਾ ਹੈ। ਪਿਆਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਜਾਂ ਬੀਮਾਰੀ ਦਾ ਵਾਹਕ। ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਹੁਣ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵਹਿ ਜਾਵੇਗਾ ਜਾਂ ਤਰਕ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਹੁਣ ਸਮੇਂ ਦੀ ਮੰਗ ਹੈ ਕਿ ਕਬੂਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਭੀੜ-ਭੜੱਕੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਚਲੇ ਜਾਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਥਾਵਾਂ ਵੱਲ ਉੱਡਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਸਾਹ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੇ ਅਤੇ ਆਸਥਾ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਵੀ ਬਣਿਆ ਰਹੇ। ਕਬੂਤਰ ਸਿਰਫ਼ ਫਿਲਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਾਡੇ ਲੋਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ਵਾਹਕ, ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਨੇੜਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵੀ ਹੈ।

ਇਹ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੰਛੀ ਜੋ ਕਦੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਅੱਜ ਗੁਮਨਾਮੀ ਵਿਚ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਕਨੀਕੀ ਦੌੜ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਸਵਾਲ ਸਿਰਫ਼ ਕਬੂਤਰ ਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਵਾਲ ਉਸ ਮਨੁੱਖੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹੁਣ ਮੋਬਾਈਲ ਨੈੱਟਵਰਕ, ਵਟਸਐਪ ਫਾਰਵਰਡ ਅਤੇ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਦੇ ਗਲੈਮਰ ਵਿਚ ਗੁਆਚ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਚਿੜੀਆਘਰ ਦੀਆਂ ਸਲਾਖਾਂ ਪਿੱਛੇ ਦੇਖਣਗੀਆਂ ਜਾਂ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਅਸਮਾਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਖੰਭ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ। ਜੇਕਰ ਕਬੂਤਰ ਜਿਊਂਦੇ ਰਹਿਣਗੇ ਤਾਂ ਸੰਵਾਦ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵੀ ਜਿਊਂਦੀ ਰਹੇਗੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਸਾਡੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਵੀ।

ਬਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਥਰੇਜਾ