ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਦੁੱਧ ''ਚ Uranium! ਬਿਹਾਰ ਦੇ 70 ਫੀਸਦੀ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਿਹਤ ਜੋਖ਼ਮ ਦੀ ਚਿਤਾਵਨੀ
Sunday, Nov 23, 2025 - 09:34 PM (IST)
ਪਟਨਾ : ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਅਧਿਐਨ ਨੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਚ ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਦੁੱਧ 'ਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ (U238) ਦੀ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਸਿਹਤ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਪਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਛਾਤੀ ਦੇ ਦੁੱਧ ਰਾਹੀਂ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੈਰ-ਕਾਰਸਿਨੋਜੈਨਿਕ (non-carcinogenic) ਸਿਹਤ ਜੋਖਮ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨਤੀਜੇ ਅਤੇ ਜੋਖਮ
ਸਾਰੇ ਸੈਂਪਲਾਂ 'ਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ: ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ 40 ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਦੁੱਧ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸੈਂਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ (U-238) ਮੌਜੂਦ ਪਾਇਆ ਗਿਆ।
70 ਫੀਸਦੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋਖਮ : ਸਿਹਤ ਜੋਖਮ ਮੁਲਾਂਕਣਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤੇ ਗਏ ਲਗਭਗ 70 ਫੀਸਦੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਛਾਤੀ ਦੇ ਦੁੱਧ ਰਾਹੀਂ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਤੋਂ ਗੈਰ-ਕਾਰਸਿਨੋਜੈਨਿਕ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰ : ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਔਸਤ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਖਗੜੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਮੁੱਲ ਕਟਿਹਾਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ।
ਸੰਭਾਵੀ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਭਾਵ : ਜੇਕਰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੰਪਰਕ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਗੁਰਦੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ, ਤੰਤੂ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਵਿਕਾਸ (Neurological development), ਤੇ ਘੱਟ IQ ਵਰਗੇ ਗਿਆਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀਮਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਏਮਜ਼ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਸਲਾਹ: ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਾਉਣਾ ਬੰਦ ਨਾ ਕਰੋ
ਏਮਜ਼ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਡਾ. ਅਸ਼ੋਕ ਸ਼ਰਮਾ, ਜੋ ਕਿ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਸਹਿ-ਲੇਖਕ ਹਨ, ਨੇ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਵੇਂ 70 ਫੀਸਦੀ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਵੀ ਜੋਖਮ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਸਮੁੱਚੇ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਪੱਧਰ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਹਨ।
ਡਾ. ਅਸ਼ੋਕ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸਪੱਸ਼ਟ
"ਨਿਰੀਖਣ ਕੀਤੀ ਗਈ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦੀ ਮਾਤਰਾ (0-5.25 ug/L) ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ, ਅਧਿਐਨ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ 'ਤੇ ਅਸਲ ਪ੍ਰਭਾਵ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਜੋ ਮਾਵਾਂ ਹਜ਼ਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਪੇਸ਼ਾਬ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਛਾਤੀ ਦੇ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ"। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਾਉਣਾ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਡਾਕਟਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ।
ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦੇ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਖੋਜ
ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਰੇਡੀਓਐਕਟਿਵ ਤੱਤ ਹੈ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਅਤੇ ਹੋਰ ਚੱਟਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੁਦਰਤੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਈਨਿੰਗ, ਕੋਲਾ ਸਾੜਨ, ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਨਿਕਾਸ, ਅਤੇ ਫਾਸਫੇਟ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਾਹੀਂ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਡਾ. ਅਸ਼ੋਕ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਅਧਿਐਨ ਹੁਣ ਦੂਜੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ ਤਾਂ ਜੋ ਹੋਰ ਭਾਰੀ ਧਾਤਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਪਿਛਲੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਛਾਤੀ ਦੇ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਆਰਸੈਨਿਕ, ਲੈੱਡ ਅਤੇ ਪਾਰਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਹੁਣ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ (pesticides) ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਦੀ ਲੋੜ 'ਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਖੋਜ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ U238 ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸੰਭਾਵੀ ਸਿਹਤ ਜੋਖਮਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਤੁਰੰਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨੂੰ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
