ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਪਿਛਲਾ ਸੱਚ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਖ਼ਸਤਾ ਹਾਲਤ

ਸੰਜੀਵ ਪਾਂਡੇ

ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਨਹਿਰੂ-ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਨਹਿਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ  ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਗੈਰ-ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਂਗਰਸ ਕਿੰਨੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਹੋਵੇਗੀ ਇਸਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਹੁਣ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਸਲਾਹਕਾਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿਚ ਨਹੀਂ, ਆਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿਚ ਹੈ। ਫਿਰ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਮੁੱਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਪਾਰਟੀ ਅੰਦਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀਆਂ ਲੋਕਤੰਤਰੀ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਧਾਰ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।ਜੇ ਨਹਿਰੂ-ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ’ਚੋਂ ਬਾਹਰੀ ਕੋਈ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸੁਧਾਰੀ ਜਾਏਗੀ,ਇਹ ਇਕ ਸੁਫ਼ਨਾ ਹੈ। ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੇਠਲੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਖਸਤਾ ਹਾਲਤ ਹੈ।ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹਾਈ ਕਮਾਂਡ ਸਭਿਆਚਾਰ ਹੈ।ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਕਾਂਗਰਸ ਅੰਦਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਘੁਸਪੈਠ ਹੈ।ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਕਾਗ਼ਜੀ ਸੰਗਠਨ ਹੈ।ਵੈਸੇ, ਜੇ ਗੈਰ-ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵੀ ਹਾਲਾਤ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਸੁਧਰੇ ਕਿਉਂਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਅੱਜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਵਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਕਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਗੈਰ ਨਹਿਰੂ-ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਜਦੋਂ ਕਾਂਗਰਸ 'ਚ ਦਬਦਬਾ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇ ਅਹੁਦੇ’ਤੇ ਦੂਜੇ ਲੋਕ ਬੈਠੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਜਿਊਂਦਾ ਸੀ।ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ।ਪੀਡੀ ਟੰਡਨ ਇਸਦੀ ਇਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਹਾਂ, ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਧੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਖਤਮ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤਕ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਮੁਖੀ ਕਈ ਵਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਿਹਾ। ਪੱਟਾਬੀ ਸੀਤਾਰਮਈਆ, ਪੀਡੀ ਟੰਡਨ, ਯੂ ਐਨ ਢੇਬਰ, ਨੀਲਮ ਸੰਜੀਵ ਰੈਡੀ, ਕੇ ਕਾਮਰਾਜ, ਐਸ ਨਿਜਲਿੰਗੱਪਾ, ਜਗਜੀਵਨ ਰਾਮ, ਸ਼ੰਕਰ ਦਿਆਲ ਸ਼ਰਮਾ,ਦੇਵਕਾਂਤ ਬਰੂਆ ਆਦਿ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ।ਇਹ ਲੋਕ ਨਹਿਰੂ-ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮੁਖੀ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਮੁਖੀ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਦੋਵੇਂ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਏ।ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ 1984 ਤੱਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਖੁਦ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਰਹੀ।ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਖੁਦ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਵੀ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਪਰ ਸੰਗਠਨ ਵਿਚ ਲੋਕਤੰਤਰ  ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਹੀ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ।ਗੈਰ-ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਨੇ ਵੀ ਕਾਂਗਰਸ  ਅੰਦਰ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕੀਤਾ।ਉਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਸਨ ਤੇ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਰਹੇ।ਉਸਨੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਤਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ 1996 ਤੱਕ ਪਾਰਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ ਰਹੇ।ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੀਤਾਰਾਮ ਕੇਸਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਲੀਲ ਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਹਟਾਇਆ ਗਿਆ, ਪੂਰਾ ਦੇਸ਼ ਇਹ ਗੱਲ ਜਾਣਦਾ ਹੈ।

ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਸਮੇਂ 135 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ।ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਜੋਂ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬਾ  ਹੈ।ਉਸਨੇ 20 ਸਾਲ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਹੋਇਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਬਤੌਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ 10 ਸਾਲ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਰਹੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਪਾਰਟੀ ਵਿਚ ਲੋਕਤੰਤਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।ਆਦਰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਇੰਨਾ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕਾਂਗਰਸ ਕੁਝ ਖੇਤਰੀ ਸਾਮੰਤਾਂ ਅਤੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਬਣ ਗਈ।ਇਹ ਖੇਤਰੀ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਉੱਚ ਕਮਾਂਡ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉੱਚ-ਕਮਾਂਡ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਕਾਂਗਰਸ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਆਦਿ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ 1991 ਦਾ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਵੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ,ਸਮਾਜਵਾਦ ਵਰਗੇ ਸ਼ਬਦ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਘਰਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਹਾਈ ਕਮਾਂਡ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।

ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ।ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਦਾ ਇਕ ਮੁੱਖ ਅਧਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਸਾਲਾਨਾ ਇਜਲਾਸ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਰ ਸਾਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਇਜਲਾਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਵਿਚ ਬਕਾਇਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਿਤੀਆਂ ਅਧੀਨ ਹੀ ਸਲਾਨਾ ਇਜਲਾਸ ਰੱਦ ਕੀਤਾ  ਗਿਆ ਸੀ। 1940 ਦੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹ ਸੈਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ1946 ਵਿਚ ਮੇਰਠ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਇਜਲਾਸ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1941 ਤੋਂ 1945 ਦਰਮਿਆਨ ਇਜਲਾਸ ਨਾ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਇਕ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਦੂਜਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਸਲਾਨਾ ਇਜਲਾਸ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਕੁਝ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇਜਲਾਸ ਆਯੋਜਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਸਾਲਾਨਾ ਇਜਲਾਸ ਬਾਰੇ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਵਿਖਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। 1978 ‘ਚ ਹੋਏ 76ਵੇਂ ਇਜਲਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ  77ਵਾਂ ਇਜਲਾਸ 1983ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸਲਾਨਾ ਇਜਲਾਸ ਨੂੰ ਤਿਲਾਂਜਲੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।1985 ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ 100 ਸਾਲਾ ਸਥਾਪਨਾ ਮੌਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ 78 ਵਾਂ ਇਜਲਾਸ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਮੁੰਬਈ ਇਜਲਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕੋਈ ਕਾਂਗਰਸ ਇਜਲਾਸ ਹੋਇਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ।ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਦਾ ਰਾਜ ਆਇਆ।ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ1992 ਵਿਚ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ 79ਵਾਂ ਇਜਲਾਸ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇਜਲਾਸ ਤੋਂ ਕੰਮ ਚਲਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਪੂਰਨ ਇਜਲਾਸ 1997 ਵਿਚ ਸੀਤਾਰਾਮ ਕੇਸਰੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਸੋਚਣਾ ਪਏਗਾ ਕਿ ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਕਿਉਂ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਜ਼ਮੀਨੀ ਢਾਂਚਾ ਗ਼ਾਇਬ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।2014 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਰ ਹੋਈ।2019 ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਰੀ।ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕਾਂਗਰਸ ਅੰਦਰ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।ਆਰਥਿਕ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਉੱਤੇ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਹੁਕਮ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ।ਪਰ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ  ਬੇਸ਼ੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਪਰੰਪਰਾ, ਕਾਂਗਰਸ ਦੀਆਂ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਸਮਝ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਰਹੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਹੇਠ 2001 ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ 81 ਵਾਂ ਇਜਲਾਸ ਬੰਗਲੌਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।2004 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਈ।ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2006 ਵਿਚ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ 82 ਵਾਂ ਇਜਲਾਸ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸੱਤਾ ਸੰਭਾਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਂਗਰਸ ਸੰਗਠਨ ਵਿਚ ਆਗੂਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸੰਵਾਦ ਵਧੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਲਈ ਸਰੋਤ ਸਨ। ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਦਾ ਚੰਗਾ ਮੌਕਾ ਸੀ ਪਰ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਇਸ ਅਵਸਰ ਤੋਂ ਖੁੰਝ ਗਈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਪ੍ਰਧਾਨਾਂ ਨੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਾਂਗਰਸ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਅਰਥ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ।2006 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2010 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ 83 ਵਾਂ ਇਜਲਾਸ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 7 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਕੋਈ ਪੂਰਨ ਇਜਲਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।ਜਦੋਂ ਕਿ 2014 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਰ ਗਈ ਸੀ।ਸਾਲ 2019 ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 2018 ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਪੂਰਨ ਇਜਲਾਸ ਆਯੋਜਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਸ ਤੋਂ ਹੀ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਚਿੰਤਨ ਕੈਂਪ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਪਰ ਪਾਰਟੀ ਚਿੰਤਨ ਕੈਂਪ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।