ਦੋ ਪਰਮਾਣੂ ਸੰਪੰਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਬਿਹਤਰ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਲੋੜ

ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਬੰਧ ਇੰਨੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਕਦੇ ਇੰਨੇ ਖਰਾਬ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿੰਨੇ ਅੱਜ ਹਨ। ਇਕ ਧਰੁਵੀਕ੍ਰਿਤ ਪਰ ਅੰਤਰ-ਨਿਰਭਰ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ, ਜਦੋਂ ਕਿਆਮਤ ਦੀ ਘੜੀ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਹ ਇਕ ਮੰਦਭਾਗੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਆਂਢੀ ਪਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸੂਬਿਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਪੰਜਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਵਿਚਕਾਰ ਬਿਹਤਰ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ, ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਗੰਭੀਰ ਮਤਭੇਦਾਂ ਨੂੰ ਪਰਸਪਰ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਯੋਗ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਇਸ ’ਤੇ ਗੈਰ-ਰਸਮੀ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ’ਚ ਆਸ ਮੁਤਾਬਿਕ ਵੱਧ ਰੁਚੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਠੋਸ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿਚ ਘੱਟ ਜਾਂ ਵੱਧ ਪੂਰੀ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਦਿਖਾਈ ਹੈ। ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇਕ ਅਸਫਲ ਅੱਤਵਾਦੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੇਖਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਬਦਲ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਖੁਦ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਦੇਖਦਾ।

ਚਰਚਾਵਾਂ, ਭਾਵੇਂ ਦੋਸਤਾਨਾ ਅਤੇ ਨਿਮਰ ਹੋਣ, ਇਕ-ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰਤ, ਸਗੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਿਆਂ ਦੋਸ਼-ਪ੍ਰਤੀਦੋਸ਼ ਵਿਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸਵਾਲ ਇਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਘੇਰਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ, ਪੱਤਰਕਾਰ, ਵਪਾਰੀ, ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਅਤੇ ਮਾਹਿਰ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਸੈਲਾਨੀ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਇਕ ਵੱਡੇ ਸਪੈਕਟ੍ਰਮ ’ਤੇ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੱਲਬਾਤ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਿਆਸੀ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ?

ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿਚ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਚਰਚਾ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਅੱਤਵਾਦ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਦੇ, ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਨਾਲ ਸਲੂਕ, ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਵਧਾਉਣ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਉਪਾਅ ਹੋਣ ਜਾਂ ਪਿਛਲੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਦੇ ਏਜੰਡੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਰ ਮੁੱਦੇ ਹੋਣ, ਬੇਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਲਈ, ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਰ ਫਲਦਾਇਕ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ? 2 ਸ਼ਰਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ, ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪ੍ਰਾਪਤੀਯੋਗ ਹੈ। ਦੂਸਰੀ, ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਕੋਲ ਆਤਮ-ਨਿਰੀਖਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ, ਜਦੋਂ ਇਕ ਭਾਰਤੀ ਜਾਣਕਾਰ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਬੰਧ ਕਿਵੇਂ ਅੱਗੇ ਵਧ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕੁਝ ਭਾਰਤੀ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਵੇ, ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਰੋਕੇ, ਸਵੀਕਾਰ ਕਰੇ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹਾਰ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਦੱਖਣ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ ਪਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕਿਸੇ ਇੱਛਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਜਵਾਬ ਮਿਲੇਗਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਕਬਜ਼ੇ, ਦਖਲ, ਕਤਲ, ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਯਕੀਨਨ ਚਰਚਾ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।

ਤਾਂ, ਕੀ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੇ ਬੰਜਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕੁਝ ਇਲਜ਼ਾਮ ਜਾਇਜ਼ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਇਕ ਤਰਫਾ ਹੋਵੇ। ਕੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕੁਝ ਬਕਾਇਆ ਮੁੱਦਿਆਂ ’ਤੇ ਕੋਈ ਠੋਸ ਬਿਆਨ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ’ਤੇ ਵੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਲਈ ਭੇਜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ?

ਆਪਸੀ ਹਮਦਰਦੀ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ ’ਤੇ, ਸਗੋਂ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸਾਂਝਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਇਕ ਸਾਂਝੇ ਪਰ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਰੁਕਾਵਟ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵੱਲ ਤਰੱਕੀ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਨੇ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਡੇ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ‘ਵਧੇਰੇ ਆਕਾਰ’ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਅਸੀਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਲਈ ਹੋਰ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਅਜਿਹੀ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਟ੍ਰੈਕ 2, ਟ੍ਰੈਕ 1.5 ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਪੱਧਰਾਂ ਤੱਕ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਜਿੰਨੀ ਜਲਦੀ ਹੋ ਸਕੇ, ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ? ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੀ ਅਸੀਂ ਸਾਰਕ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਮਰਨ ਕਿਨਾਰੇ ਹੈ?

ਕੀ ਅਸੀਂ ਭਰੋਸੇ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਿਰਮਾਣ ਉਪਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ? ਕੀ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ, ਜੋਖਮਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਆਸੀ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਜਾਂ ਕੀ ਫਿਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੈ?

ਭਾਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਪੂਰੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਬਾਰੇ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਸੋਚਦੇ ਅਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜਿੰਨਾ ਸੋਚਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚੀਜ਼ਾਂ ’ਤੇ ਸਹਿਮਤ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਅੱਜ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਔਖਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਆਪਸੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਲਾਭ ਲਈ ਇਕ ਲਾਬੀ ਉਭਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ। ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ, ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਲਾਬੀਆਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ।

ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ, ਆਪਣੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਇਕ-ਦੂਜੇ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਆਪਣੀਆਂ ਕਲਾਵਾਂ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਨਿਰੰਤਰ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ, ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਿੱਤ, ਘੱਟ ਉਦਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤਮਈ ਦੀ ਥਾਂ ਵਧੇਰੇ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਇਕ ਮੁੱਢਲੀ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਪਰ ਸਦਭਾਵਨਾ, ਕਲਪਨਾ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਇਰਾਦੇ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਾਅ ਲਿਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਨੇ ਵਿਵਾਦ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਤੋਂ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਹੱਲ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ, ਵਧੇਰੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸੰਸਾਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਨੀ ਹੈ।

ਅਸ਼ਰਫ ਜਹਾਂਗੀਰ ਕਾਜੀ (ਲੇਖਕ ਅਮਰੀਕਾ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ’ਚ ਸਾਬਕਾ ਰਾਜਦੂਤ ਹਨ ਅਤੇ ਇਰਾਕ ਅਤੇ ਸੂਡਾਨ ’ਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਹਨ।)