ਚਿੱਤਰਾ : ਇਕ ਮਿਸ਼ਨ ’ਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ

80 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ’ਚ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀਆਂ ਤੋਪਾਂ (ਹਾਵਿਤਜਰ) ਵੇਚਣ ਵਾਲੀ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਹਥਿਆਰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਨਾਂ ਬੋਫੋਰਸ ਸੀ। 80 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ’ਚ ਭਾਰਤ ’ਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਲਈ ਬੋਫੋਰਸ ਇਕ ਮੰਨਿਆ-ਪ੍ਰਮੰਨਿਆ ਨਾਂ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ 1989 ’ਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪਤਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ।

ਬੋਫੋਰਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਘਪਲੇ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਪਕੜ ਦਾ ਵੀ ਅੰਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੂਰੇ 4 ਦਹਾਕਿਆਂ ਤਕ ਦੇਸ਼ ’ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਨਹਿਰੂ-ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਇਹ ਸਰਵਵਿਦਿਤ ਹੈ ਕਿ ਬੋਫੋਰਸ ਤੋਪ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਤਨਾਂ ਦਾ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਸੀ ਪਰ ਜਿਸ ਮਹਿਲਾ ਨੇ ਉਸ ਹਥਿਆਰ ਖਰੀਦ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨ ’ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਅਾਮ ਆਦਮੀ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ’ਚ ਨਹੀਂ ਵੱਸ ਸਕਿਆ।

ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਚਿੱਤਰਾ ਸੁਬ੍ਰਮਣੀਅਮ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਬੋਫੋਰਸ ਗੇਟ-ਏ ਜਰਨਲਿਸਟਸ ਪਰਸਿਊਟ ਆਫ ਟਰੁੱਥ’ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਜਾਣਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਨੂੰ ਖੰਗਾਲਣਾ ਪਿਆ। ਇਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਨਾਟਕ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੁਰਖੀਆਂ ’ਚ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਮੈਂ 4 ਸਾਲ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ ’ਚ ਰੋਮਾਨੀਆ ’ਚ ਸੀ।

ਬੇਸ਼ੱਕ, ਭਾਰਤ ’ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਅਖਬਾਰਾਂ ’ਚ ਬੋਫੋਰਸ ਬਾਰੇ ਖੂਬ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਸਥਿਤ ਹਿੰਦੂਜਾ ਭਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਓਕਟਾਵੀਓ ਕਵਾਤਰੋਚੀ ਨੂੰ ਬੇਨਕਾਬ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖੋਜੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦਾ ਨਾਂ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਚਿੱਤਰਾ ਰਾਹੀਂ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪੱਤਰ ਵਿਵਹਾਰ ’ਚ ਬੋਫੋਰਸ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਇਕ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀ ‘ਕਿਊ’ ਅਤੇ ਇਕ ਵਾਰ ‘ਗਾਂਧੀ ਟਰੱਸਟੀ ਵਕੀਲ’ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਓਨਾ ਧਿਆਨ (ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ) ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਜਿੰਨਾ ਉਹ ਹੱਕਦਾਰ ਸੀ।

ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੋ ਕਿ ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿਲਚਸਪ ਲੱਗੇਗੀ, ਮੈਨੂੰ ਖੁਦ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਪ੍ਰਤੀ ਮੇਰਾ ਜੀਵਨ ਭਰ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਜੋ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸੰਜੋਇਆ ਸੀ (ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ), ਹੁਣ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।

ਏ. ਈ. ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ 7 ਮਿਲੀਅਨ ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ ਦੀ ਵੰਡ ਅਤੇ ਓਕਟਾਵੀਓ ਕਵਾਤਰੋਚੀ ਦੁਆਰਾ ਸਵਿਸ ਬੈਂਕ ਖਾਤੇ ਵਿਚੋਂ ਤੁਰੰਤ ਕੱਢੇ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਰਾਜ਼ 2014 ਵਿਚ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਆਉਣ ’ਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣਗੇ। 2019 ਵਿਚ, ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸੀ. ਬੀ. ਆਈ. ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਾਂਚ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦਾ ਚਾਰਜ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਫਿਰ ਵੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ? ਇਹ ਸੱਚਮੁੱਚ ਇਕ ਰਹੱਸ ਹੈ। ਚਿੱਤਰਾ ਦੁਆਰਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਈ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਸਾਡੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭੂਮੀ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ, ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਜਾਂਚ ਏਜੰਸੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਤਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਭਾਰਤੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਆਸੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਕਿ ਭਾਜਪਾ, ਇਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੰਚਾਲਿਤ ਪਾਰਟੀ, ਇਸ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ?

ਚਿੱਤਰਾ ਸੁਬ੍ਰਮਣੀਅਮ ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਕ ਤਾਮਿਲ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਰ ਸੀ. ਵੀ. ਰਮਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਗਿਆਨ ਲਈ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹਨ। ਬੋਫੋਰਸ ਰਿਸ਼ਵਤ ਬਾਰੇ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਣਥੱਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੂਲ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਟੁੱਟ ਪਿਆਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਹ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ਤੋਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮੰਨਦੀ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਨਿਰਾਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਪਹਿਲਾ ਸੰਕੇਤ ਕਿ ਬੋਫੋਰਸ ਵਿਚੋਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪੈਸਾ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਕਰਾਰਨਾਮੇ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਟ ਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿਚ ਦਖਲ ਦੇਣ ਤੋਂ ਵਰਜਦੀਆਂ ਸਨ, ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਵਿਚ ਆਇਆ, ਜਦੋਂ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਸਟੇਟ ਰੇਡੀਓ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ’ਤੇ ਗੁਪਤ ਸਵਿਸ ਬੈਂਕ ਖਾਤਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਬੋਫੋਰਸ ਤੋਂ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲੈਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਵਿਚ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ 1987 ਦੇ ਆਖਰੀ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚ ਗੁਪਤ ਸਵਿਸ ਬੈਂਕ ਖਾਤਿਆਂ ਵਿਚ 32 ਮਿਲੀਅਨ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਕਰਾਊਨ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕੋਈ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਵਿਚੋਲਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

ਚਿੱਤਰਾ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਬੋਫੋਰਸ ਦਾ ਦਿੱਲੀ-ਅਾਧਾਰਿਤ ਏਜੰਟ ਵਿਨ ਚੱਢਾ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਦੁਬਈ ਰਾਹੀਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਭੱਜ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੂਨ 1987 ਵਿਚ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਡਿਟ ਬਿਊਰੋ ਨੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਵਿਨ ਚੱਢਾ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਸਵੈਂਸਕਾ ਨੂੰ ਕੁਝ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਸਵੀਡਿਸ਼ ਜਾਂਚਕਰਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇਹ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਰਹੱਸਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ!

ਅਗਸਤ ਵਿਚ, ਲੋਕ ਸਭਾ ਨੇ ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਇਕ ਸੰਯੁਕਤ ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ (ਜੇ. ਪੀ. ਸੀ.) ਬਣਾਈ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਵੀ ਇਕ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਨਤੀਜੇ ਵਿਚ ਖਤਮ ਹੋਈ। ਸੀ. ਬੀ. ਆਈ. ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਂਚ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੀਤੀ, ਸਗੋਂ ਸਵੀਡਨ ਅਤੇ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਵਿਚ ਵੀ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੈਸਾ ਜਮ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਚਿੱਤਰਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਇਹ ਸਨ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ! ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਚਿੱਤਰਾ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਛੁਪਾਉਣ ਵਿਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਸਨ।

ਆਪਣੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ‘ਸਿਟਿੰਗ’ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜਿੱਤਣ ਵਿਚ ਵੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਹ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਕਿ ਬੋਫੋਰਸ ਨੇ ਤਿੰਨ ਰਜਿਸਟਰਡ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦਿੱਤੀ ਸੀ -ਵਨ ਸਵੈਂਸਕਾ, ਜੋ ਕਿ ਬੋਫੋਰਸ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਸਥਿਤ ਏਜੰਟ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਵਿਨ ਚੱਢਾ ਟੂ ਮੋਰੇਸਕੋ, ਜੋ ਕਿ ਲੰਡਨ ਸਥਿਤ ਹਿੰਦੂਜਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੰਪਨੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਦੋਸਤ ਓਕਟਾਵੀਓ ਕਵਾਤਰੋਚੀ ਦੀ ਥ੍ਰੀ ਏ. ਈ. ਸਰਵਿਸਿਜ਼। ਮੈਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਭਾਰਤੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨੂੰ ਇਕ ਬੁਰਾਈ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

- ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੈਰੋ