ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ : ਟਰੰਪ-ਬਾਈਡੇਨ ਦੀ ਛੱਡੀ ਹੋਈ ਵਿਰਾਸਤ

7 ਅਕਤੂਬਰ, 2001 ਨੂੰ ਅਲਕਾਇਦਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ’ਤੇ ਹਮਲਾ-‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਐਂਡਿਓਰਿੰਗ ਫ੍ਰੀਡਮ’ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇਹ 11 ਸਤੰਬਰ, 2001 ਦੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਸੀ। 2003 ਤੱਕ, ਇਰਾਕ ਉੱਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਹਮਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਬੁਸ਼-43 ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਲਈ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਇਕ ਦਿਖਾਵਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਬਰਾਕ ਓਬਾਮਾ ਨੇ 2009 ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਰਣਨੀਤਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ‘ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ’ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

11 ਫਰਵਰੀ, 2009 ਨੂੰ, ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣ ਤੋਂ 22 ਦਿਨ ਬਾਅਦ, ਓਬਾਮਾ ਨੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਅਮਰੀਕੀ ਨੀਤੀ ਦੀ ਅੰਤਰ-ਏਜੰਸੀ ਨੀਤੀ ਸਮੀਖਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕਰਨ ਲਈ, ਕੇਂਦਰੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਭਵੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਬਰੂਸ ਰੀਡੇਲ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। 27 ਮਾਰਚ, 2009 ਨੂੰ ਬਰੂਸ ਰੀਡੇਲ ਨੇ ਸਮੀਖਿਆ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਗੱਲਾਂ ਹੀ ਅੱਗੇ ਰੱਖਾਂਗਾ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਟੀਚਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਹੋਵੇ।

ਅਲ-ਕਾਇਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੂਝਵਾਨ ਸਿੰਡੀਕੇਟ ਅੰਦਰ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫਿਲਹਾਲ ਸਾਡੀ ਨੀਤੀ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ 2 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੇਖਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਡੀ ਕੂਟਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇੱਕ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਅਸੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਸਹਾਇਤਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਠੋਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਹਨ, ਜੋ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਫੌਜੀ ਪੱਖ ਤੋਂ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

ਸਮੀਖਿਆ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਵਧਣ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਘਟਣ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਨਾਲ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ 30,000 ਸੈਨਿਕਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। ਜਨਰਲ ਮੈਕਕ੍ਰਿਸਟਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਐਡਮਿਰਲ ਮਾਈਕ ਮੁਲੇਨ, ਜੁਆਇੰਟ ਚੀਫ਼ ਆਫ਼ ਸਟਾਫ਼ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਕੇਂਦਰੀ ਕਮਾਂਡ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਜਨਰਲ ਡੇਵਿਡ ਪੈਟ੍ਰੀਅਸ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਅਮਰੀਕੀ ਫੌਜ ਇਹੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਵਾਧੇ ਦਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਹ ਸਨ ਤੱਤਕਾਲੀ ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜੋਅ ਬਾਈਡੇਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਯੂ. ਐੱਸ. ਡੀਪ ਸਟੇਟ ਨੇ ਇਕ ਨਵੇਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ‘ਆਊਟ’ ਬਦਲ ਦੀ ਬਜਾਏ ‘ਇਨ’ ਬਦਲ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਘੇਰ ਲਿਆ ਹੈ।

ਓਬਾਮਾ ਆਪਣੇ 8 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਟਰੰਪ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਲੋਂ ਤੈਅ ਕੀਤੇ ਮਾਰਗ ਦੀ ਹੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ। 21 ਅਗਸਤ, 2017 ਨੂੰ ਵਰਜੀਨੀਆ ਦੇ ਆਰਲਿੰਗਟਨ ਵਿਚ ਫੋਰਟ ਮਾਇਰ ਫੌਜੀ ਅੱਡੇ ਵਿਚ ਬੋਲਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਅਮਰੀਕੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਇਕ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ’ਤੇ ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸੁਰੱਖਿਅਾ ਹਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਥਾਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ, ਊਰਜਾ, ਧਨ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਅਕਸ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪੁਨਰ-ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਹੈ।’’

ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ’ਚ ਦਲਦਲ ਨੂੰ ਵਿਗੜਦੀ ਦੇਖ ਕੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਟਰੰਪ ਨੇ ਫਿਰ ਤਾਲਿਬਾਨ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਹੀ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ‘ਬਲੈਕ ਸਾਈਟਾਂ’ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅਸਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬੇਰਹਿਮੀ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਦਨਾਮ ਗੁਆਂਤਾਨਾਮੋ ਬੇਅ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਬੰਦ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਇਰਾਕ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਰਾਜਦੂਤ ਜ਼ਾਲਮੀ ਖਲੀਲਜ਼ਾਦ ਨੂੰ ਕਤਰ ਰਾਜ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਤਾਲਿਬਾਨ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ। ਲੰਬੀ ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 29 ਫਰਵਰੀ, 2020 ਨੂੰ ਦੋਹਾ ਵਿਚ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕ ਸਮਝੌਤੇ ’ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ ‘ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇਸਲਾਮਿਕ ਅਮੀਰਾਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਸਮਝੌਤਾ’ , ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਵਲੋਂ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਤਾਲਿਬਾਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਇਕ ਗੈਰ-ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਇਕ ਸਮਝੌਤੇ ’ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਇਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਜਿੱਥੇ ਅਮਰੀਕਾ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਦੋਹਾ ਸਮਝੌਤੇ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ’ਚ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ’ਤੇ, ਕੋਵਿਡ-19 ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਠੱਪ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੋਹਾ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸੇ, ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅੰਤਰ-ਅਫਗਾਨ ਗੱਲਬਾਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਟਰੰਪ ਦੀ ਥਾਂ 20 ਜਨਵਰੀ, 2021 ਨੂੰ ਬਾਈਡੇਨ ਨੇ ਲੈ ਲਈ। ਬਾਈਡੇਨ ਨੇ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਇਸ ਸੌਦੇ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।

15 ਅਗਸਤ, 2021 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਆਖਿਰਕਾਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵਾਪਸੀ ਕਰ ਲਈ। 30 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1975 ਨੂੰ ਸਾਈਗਾਨ ਤੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਦੋਹਾਂ ਸਮਝੌਤੇ ’ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਤਾਲਿਬਾਨ ਕਾਬੁਲ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਮੂਲ ਲੇਖਕ ਟਰੰਪ ਵ੍ਹਾਈਟ ਹਾਊਸ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਹਨ। ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ?

-ਮਨੀਸ਼ ਤਿਵਾੜੀ