ਹੱਟ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਈ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੀ ਸੌਦਾ ਲੈਣਗੇ ਨਸੀਬਾਂ ਵਾਲੇ

ਪੰਜ ਸਦੀਆਂ ਪਰਤ ਕੇ ਨਾਨਕ ਪਿਆਰਾ ਵੇਖਿਆ।
ਕਿਰਤ ਦਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵੱਖਰਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਵੇਖਿਆ।

ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਵਾਹੁੰਦਾ ਬੀਜਦਾ ਤੇ ਆਪ ਪਾਲਣ ਹਾਰ ਹੈ।
ਜਪਦਾ ਨਾ ਕੱਲ੍ਹੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਹੱਥੀਂ ਵੀ ਕਰਦਾ ਕਾਰ ਹੈ।
ਗ਼ਰਜ਼ਮੰਦਾਂ ਵੰਡਦਾ ਅੰਨ ਦਾ ਭੰਡਾਰਾ ਵੇਖਿਆ।
ਕਿਰਤ ਦਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵੱਖਰਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਵੇਖਿਆ।

ਕੱਢਦਾ ਸਿਆੜ ਫੇਰ ਖ਼ੁਦ ਰੂਹਾਂ ਚ ਬਾਣੀ ਕੇਰਦਾ।
ਮਾਲਾ ਨਾ ਕੱਲ੍ਹੀ ਘੁੰਮਦੀ ਮਨ ਦੇ ਵੀ ਮਣਕੇ ਫੇਰਦਾ।
ਰਾਵੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵਰਤਦਾ,ਅਦਭੁੱਤ  ਨਜ਼ਾਰਾ ਵੇਖਿਆ।
ਕਿਰਤ ਦਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵੱਖਰਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਵੇਖਿਆ।

ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਗੁਰਭਜਨ ਗਿੱਲ ਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਭਜਨ ਗਿੱਲ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿੱਕੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਬਾਰੇ ਬੋਲਦਿਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਨਿੱਕੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਵਧਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਗੁਰਭਜਨ ਗਿੱਲ ਜੋ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ। ਸਰਹੱਦਾਂ ਬਣ ਗਈਆਂ ਵੰਡ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਖਿਆਲ ਕਦੀ ਵੰਡੇ ਨਹੀਂ ਗਏ। 9 ਨਵੰਬਰ 2019 ਨੂੰ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਲਾਂਘਾ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਜਿਸ ਤਾਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਇਹ ਲਾਂਘਾ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸ ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਬਰਲਿਨ ਦੀ ਕੰਧ ਡਿੱਗਣ ਦੀ 30ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਹੈ। ਨਵੰਬਰ 1989 ਨੂੰ ਜਰਮਨ 'ਚ ਰਹਿੰਦੇ ਪੂਰਬੀ ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਆਵਾਜ਼ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਜਰਮਨ ਨੂੰ ਵੰਡ ਦੀ ਕੰਧ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

ਮਨੁੱਖੀ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ 'ਚ ਮੁਹੱਬਤ ਸਾਂਝਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਰਹੇਗੀ ਤਾਂ ਕਦੀ ਵੰਡੀਆਂ ਨਹੀਂ ਪੈਣਗੀਆਂ।ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲਾਂਘੇ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਨਾਲ ਜਰਮਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਵੀ ਕਰਿਓ। ਨਫ਼ਰਤਾਂ ਅਤੇ ਅਜਬ ਖਿੱਚੋ ਤਾਣ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭੱਜੀਆਂ ਬਾਹਵਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਜੱਫੀ ਪਾਉਣ ਨੂੰ ਚਾਰ ਵਾਰ ਤਿਆਰ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਸਦਾ। ਇਹ ਮੁਹੱਬਤ ਇਸ ਦੌਰ ਦੀ ਅਤੇ ਹਰ ਦੌਰ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।

ਇਹੋ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਹੈ
ਇਹੋ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਰਕਤ ਹੈ
ਇਹੋ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਫਲਸਫਾ ਹੈ

ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਲੇਖੇ ਮੁਤਾਬਕ 'ਉਮਦਾ ਉੱਤਵਾਰੀਖ਼' 'ਚ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 2000 ਅਤੇ 70 ਘੁਮਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਸੇਵਾ ਕਰਵਾਈ ਸੀ। ਜਿਸ ਬਦੌਲਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ 1827 ਈ 'ਚ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਈ ਸੀ। ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੀ ਸੇਵਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਸੁੱਧ ਸਿੰਘ ਹੁਣਾਂ ਨੇ ਕਰਵਾਈ ਸੀ। 1050 ਘਮਾਊਂ ਸਾਥ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ 'ਚੋਂ 400 ਬੰਜਰ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਫ਼ਸਲ ਹੋਣ ਲਾਇਕ ਹੈ। ਲਗਭਗ 70 ਘੁਮਾਉਂ ਦੇ ਜ਼ਮੀਨ ਹੋਰ ਪਿੰਡਾਂ 'ਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨਾਲ 29 ਦੁਕਾਨਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਆਮਦਨ ਹੈ।

550ਵੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਮੌਕੇ ਦਲਬੀਰ ਪੰਨੂੰ ਦੀ ਕਿਤਾਬ “ਦੀ ਸਿੱਖ ਹੈਰੀਟੇਜ' ਆਈ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਫੈਸਲਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਲੋਕ ਅਰਪਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਕਿਤਾਬ 'ਚ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਬਾਰੇ ਇਕ ਹਵਾਲਾ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 25 ਨਵੰਬਰ 1839 ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਵਾਈ ਸੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪਾ ਗਏ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਨੌ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਗਰਭਵਤੀ ਸੀ। ਜੱਚੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਲਾਮਤੀ ਦੇ ਲਈ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਚੰਦ ਕੌਰ ਨੇ ਦਸੰਬਰ 1840. ਈ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਵਾਈ ਸੀ। ਇਹ ਹਵਾਲਾ ਉਮਦਾ ਉੱਤਵਾਰੀਖ਼ 'ਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਜ਼ਿਲਾ ਗਜ਼ਟੀਅਰ 1891-92 ਮੁਤਾਬਕ ਪਹਿਲਾਂ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਅਤੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਹੁਤ ਗੂੜ੍ਹਾ ਸੀ, ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾ 'ਚ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਪੱਖੋਕੇ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਮੁੱਢਲੀ ਤੌਰ ਤੇ ਉਦਾਸੀ ਸੰਪਰਦਾਇ ਕੋਲ ਆ ਗਈ ਸੀ।

ਚਾਰ ਬਾਗ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮੁਤਾਬਕ 18-19 ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ 'ਚੋਂ ਬੇਦੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਾਨਤਾ ਰਹੀ ਹੈ। 18 ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰ ਦੇ 76 ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਵਲੋਂ ਬੇਦੀਆਂ ਨੂੰ 1,44,290 ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ 'ਚ ਬੇਦੀਆਂ ਨੂੰ 2 ਲੱਖ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਐੱਚ.ਈ. ਰੋਜ਼ ਦੇ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਬਾਰੇ 1880 ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਮੁਤਾਬਕ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ 'ਚ ਵਿਸਾਖੀ, ਕੱਤਕ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਦੀਵਾਲੀ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤਿਉਹਾਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਜਿਹਦੇ 'ਚ ਵੱਡੇ ਇਕੱਠ 'ਚ ਸੰਗਤਾਂ ਆ ਜੁੜਦੀਆਂ ਸਨ। 1969 'ਚ 500ਵੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਮੰਤਰੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲਾ ਸਨ। ਉਸ ਮੌਕੇ ਬੋਲੀ ਮਹਿਕਮਾ ਪੰਜਾਬ (ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ) ਨੇ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਸਰਵੇ ਕਿਤਾਬ ਛਾਪੀ ਸੀ।

1969 ਈ. ਦੇ ਕਈ ਹਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਲਾਂਘੇ ਲਈ 500 ਸਾਲਾ ਮੌਕੇ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਭਵੀਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਗੁਰਾਇਆ ਮੁਤਾਬਕ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਹਾਣੇ ਕਈ ਵਾਰ ਬਦਲੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸਹੁਰਾ ਪਿੰਡ ਪੱਖੋਕੇ ਕੱਕੇਕੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਮੋਢੀ ਪੱਖੋਂ ਰੰਧਾਵਾ ਅਤੇ ਕੱਕਾ ਰੰਧਾਵਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਅਜਿੱਤੇ ਰੰਧਾਵੇ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆ ਕੇ ਬਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਵਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਉਹ ਪਾਵਨ ਥਾਂ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥੀਆਂ ਗਾਗਰ 'ਚ ਰੱਖ ਕੇ ਉੱਪਰ ਸਮਾਧ ਬਣਵਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੇ ਦੇਹਰਾ ਤੋਂ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਨਗਰ ਦਾ ਨਾਮਕਰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। 1635ਈ 'ਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਬਾਬਾ ਧਰਮ ਚੰਦ ਦੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਪੱਖੋਕੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਲੈ ਕੇ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਨਗਰ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ।

ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ 'ਚੋਂ ਇਕ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ 'ਚ ਆਬਾਦੀ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਗਰ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1947 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟਦੀ ਰਹੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਵਿਕਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਹੋਰ ਨਾਮ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ 'ਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ, ਇਹਨੂੰ ਪੱਖੋਂ ਕੇ, ਕੋਟ ਦਲਪਤ ਪੱਖੋਕੇ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਕੋਟ ਫਤਹਿ ਮੁਹੰਮਦ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਗਜ਼ਟੀਅਰ ਤੋਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਵੀ ਹਾਮੀ ਭਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਵਸਾਇਆ ਗਿਆ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਰਾਵੀ ਦੇ ਵਹਾਅ ਬਦਲਣ ਕਾਰਨ ਦਰਿਆ ਬੁਰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਦੇ ਰਾਵੀ ਦਾ ਵਹਾਅ ਠੀਕ ਉਸੇ ਹੀ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸੀ ਜਿਸ 'ਤੇ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਹੈ । ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਗਜ਼ਟੀਅਰ 'ਚ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ 1870 'ਚ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਥਾਨ ਇਸ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਮਾਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਸਦਾ ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਡਰ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਕਰਤਾ ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਤਵਾਰੀਖ ਗੁਰੂ ਖਾਲਸਾ 'ਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ 69 ਬਰਸ 10 ਮਹੀਨੇ 10 ਦਿਨ ਦੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਦੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਏ ਤਾਂ :-
ਦੇਹ ਬਾਬੇ ਦੀ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਚਾਦਰ ਅੱਧੀ-ਅੱਧੀ ਕਰਕੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਸਾੜ ਕੇ ਸਮਾਧ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਦੱਬ ਕੇ ਕਬਰ ਬਣਾ ਲਈ, ਜਦਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੋਵੇਂ ਬਣਵਾਉਣ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਸੰਮਤ 1614 ਬਿ: 'ਚ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋੜ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਤੇ ਬਾਬਾ ਲਖਮੀ ਚੰਦ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ ਬਾਬਾ ਲਖਮੀ ਚੰਦ ਦਾ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਸੰਮਤ 1594 'ਚ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। 13 ਵੈਸਾਖ ਸੰਮਤ 1612 ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਹੀ ਬਾਬਾ ਲਖਮੀ ਚੰਦ ਦਾ ਸਵਰਗਵਾਸ ਹੋਇਆ।

ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ, ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਟੁਰਨਾ