ਆਚਾਰੀਆ ਨਰਿੰਦਰ ਦੇਵ ਤੋਂ ਸਚਿਨ ਪਾਇਲਟ ਤੱਕ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਬਗਾਵਤ ਬਨਾਮ ਸੱਤਾ ਦਾ ਲਾਲਚ

ਸੰਜੀਵ ਪਾਂਡੇ

ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਗਲੀ-ਸੜੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।ਪੁਲਿਸ ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਆਡੀਓ ਵਾਇਰਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਕਾਸ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਹੁਣ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਛਿੱਕੇ ਟੰਗਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਹੁਦਾ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਲਾਲਚ ਨੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਨੂੰ ਦਾਗ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਲ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ’ਚ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮਤਭੇਦ ਵਾਲੇ ਦਲ ਨੇ ਸੱਤਾ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਆਗੂ ਚੁਣ ਰਹੇ ਹਨ? ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਆਗੂ ਚੁਣ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜੋ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਬੇਝਿਜਕ ਵਿਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਗ਼ਾਵਤਾਂ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕਲੇਸ਼ ਸਨ। ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਸੱਜੇ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਦੋਵੇਂ ਧੜੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮਤਭੇਦ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਊਪਣ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੁਭਾਸ਼ ਬੋਸ ਦਾ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮਤਭੇਦ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਵੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਰੋਹ ਹੋਏ। ਨਰਿੰਦਰ ਦੇਵ ਤੋਂ ਵੀ.ਪੀ.ਸਿੰਘ ਤੱਕ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਸੂਚੀ ਹੈ। ਕਈ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਆਧਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੱਤਾ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ ਪਰ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਅਹੁਦਾ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਦਾ ਲਾਲਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਸਭ ਕੁਝ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।ਹੁਣ ਤਾਂ ਬਗਾਵਤ ਹੀ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਸੱਤਾ ਲਈ ਹੈ।

ਆਚਾਰੀਆ ਨਰਿੰਦਰ ਦੇਵ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਂਗਰਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਪਰ ਨਰਿੰਦਰ ਦੇਵ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਸੱਤਾ ਦੇ ਲਾਲਚ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਬਗਾਵਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਸਚਿਨ ਪਾਇਲਟ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਚਾਈ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੌਜੂਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ। ਨਰਿੰਦਰ ਦੇਵ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਅੰਦਰ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਸਮੂਹ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਨਰਿੰਦਰ ਦੇਵ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਯੂਪੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਯੂਪੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਟਿਕਟ 'ਤੇ ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਸੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਛੱਡ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਟਿਕਟ ਤੋਂ ਜਿੱਤੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਸੀਟ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਨੈਤਿਕਤਾ ਹੈ । ਹਾਲਾਂਕਿ  ਕਾਂਗਰਸ ਵਲੋਂ ਉਸ ’ਤੇ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਦਬਾਅ ਨਹੀਂ ਸੀ।ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਲਬਦਲੂ ਬਿੱਲ ਵੀ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਨਰੇਂਦਰ ਦੇਵ ਨੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਸੱਤਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਜੇ ਸਚਿਨ ਪਾਇਲਟ ਮੁੱਦਿਆਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਸ਼ੋਕ ਗਹਿਲੋਤ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਉੱਪ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਛੱਡਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ।ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਡੇਗਣ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਜਾਂਦੀ।

ਹਾਲਾਂਕਿ  ਜੈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਰਾਇਣ ਨੇ ਵੀ ਕਾਂਗਰਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਉਸਦੀ ਬਗਾਵਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸੀ।ਉਹ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਸਦੀ ਨਜ਼ਰ ਪੰਡਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਜਾਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ, ਜਿਸਦੀ ਪਛਾਣ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਇਕ ਜਵਾਨ ਤੁਰਕ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਸੀ, ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ।ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਾ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਰੋਧ ਸੀ।ਉਹ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰਦਿਆਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਹਟਾ ਕੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨਗੇ। ਵੀਪੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ।ਵੀ ਪੀ ਸਿੰਘ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ।ਪਰ ਵੀ ਪੀ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਕਸ ਬੇਦਾਗ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਂਗਰਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਵਿਰੋਧ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ।ਪਰ ਮੌਜੂਦਾ ਬਗਾਵਤਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੈਸਾ-ਸੱਤਾ-ਧੋਖਾ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:ਪਾਇਲਟ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਨਹੀਂ ਸੱਤਾ ਦਾ ਲਾਲਚ ਹੈ

ਜੇ ਸਚਿਨ ਪਾਇਲਟ ਆਪਣੇ ਮਰਹੂਮ ਪਿਤਾ ਰਾਜੇਸ਼ ਪਾਇਲਟ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਸਬਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸਮਝ ਜਾਣਗੇ।ਰਾਜੇਸ਼ ਪਾਇਲਟ ਦਾ ਲੰਮਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜੀਵਨ ਹੈ।ਉਹ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹੇ।ਫਿਰ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਨਾਲ ਵੀ ਰਹੇ। ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਟਕਰਾਅ ਵੀ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਪਰ ਆਪਣਾ ਅਕਸ ਬਾਗੀ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਬਾਗੀ ਦਾ ਅਕਸ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਹ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।ਉਹ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਬਾਜ਼ੀਆਂ ਖੇਡਦੇ ਰਹੇ। ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜੇਸ਼ ਪਾਇਲਟ ਇਕ ਵਾਰ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਕੋਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਾਣਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਚੰਦਰਸੇਖਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਅਤੇ ਬਗਾਵਤ ਦੋਵੇਂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ।ਜਿਹੜਾ ਅਹੁਦਾ ਤਿਆਗਦਾ ਹੈ ਉਹੀ ਬਗਾਵਤ ਕਰਨਯੋਗ ਹੈ। ਰਾਜੇਸ਼ ਪਾਇਲਟ ਸਮਝਦਾਰ ਸੀ।ਉਹ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਬਣੇ ਰਹੇ। ਜਦੋਂ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਨੇ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਨਾਲ ਅਰਜੁਨ ਸਿੰਘ, ਨਰਾਇਣ ਦੱਤ ਤਿਵਾੜੀ ਅਤੇ ਮਾਧਵ ਰਾਓ ਸਿੰਧੀਆ ਵਰਗੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਰਾਜੇਸ਼ ਪਾਇਲਟ ਇੱਕ ਚਲਾਕ ਆਗੂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੁੱਪ ਰਹੇ। ਰਾਜੇਸ਼ ਪਾਇਲਟ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਰਹਿ ਕੇ ਵੀ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ‘ਤੇ ਬਣੇ ਰਹੇ। ਪਰ ਅੱਜ ਰਾਜੇਸ਼ ਪਾਇਲਟ ਮਾਧਵ ਰਾਓ ਸਿੰਧੀਆ ਦੇ ਬੇਟੇ ਜੋਤੀਰਾਦਿੱਤਿਆ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਰਾਜੇਸ਼ ਪਾਇਲਟ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਾਧਵ ਰਾਓ ਸਿੰਧੀਆ ਦੇ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਚੱਲਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਚਿਨ ਪਾਇਲਟ ਨੇ ਕਿਸ ਦੀ ਸਲਾਹ' ਤੇ ਜੋਤੀਰਾਦਿੱਤਿਆ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ?

ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਾਰੀ ਖੇਡਣ ਲਈ ਸਹਿਜਤਾ ਅਤੇ ਸਬਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸੰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਆਏ ਸੰਤ ਵੀ ਅਧਿਆਤਮਵਾਦ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਏ। ਉਹ ਵੀ ਇਸ ਅਹੁਦੇ ਦੇ ਲਾਲਚ ਲਈ ਆਏ ਹਨ। ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਮਾੜੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿਚ ਸਬਰ ਰੱਖਣਾ ਇਕ ਕੁਸ਼ਲ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਛਾਣ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਇਕ ਚੰਗੀ ਉਦਾਹਰਣ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਲਟ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ।ਇਕ ਵਾਰ ਉਸਨੇ ਮਜਬੂਰੀ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਕਾਂਗਰਸ ਛੱਡਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ,ਪਰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਰੀਬੀਆਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਛਡਵਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚੀ ਸੀ। ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਛੱਡਣੀ ਪਈ। ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀਆਂ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਖ਼ਾਸ ਆਰ ਕੇ ਧਵਨ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਜਿਸ਼ ਰਚੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।ਪਰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਪਰਤ ਆਏ ਸਨ।ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਅਪਮਾਨ ਸਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨੂੰ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਆਪਣੇ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਗੇ।ਪੂਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਮੁਖਰਜੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਜਾਣਗੇ। ਪਰ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਨੇ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਥਾਂ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾਇਆ। ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਦਾ ਸਬਰ ਉਦੋਂ ਵੀ ਵੇਖਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਨੇ ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਵਾਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵੀ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੌਕਾ ਵੀ ਮਿਲਿਆ। ਇਸ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਰਹਿ ਗਏ। 2004 ਵਿਚ ਇਕ ਸਮਾਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਤਜਰਬੇ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਦੇ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਮੁਖਰਜੀ ਦਾ ਸਬਰ ਵੇਖਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹੀ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣੇ।ਹਾਲਾਂਕਿ  ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਹਾਮਿਦ ਅੰਸਾਰੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ। ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸਬਰ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸੀ।ਮੁਖਰਜੀ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੋ ਵੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾ ਹੁੰਦਾ।