ਥਰਡ ਪਾਰਟੀ ਪ੍ਰੋਡਕਟਸ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ''ਚ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ੀ ''ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਬਾਰ ਬੈਂਕਾਂ ''ਤੇ ਸਖਤ ਹੋਇਆ ਰਿਜਰਵ ਬੈਂਕ

ਮੁੰਬਈ— ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਨਸ਼ੋਰੇਂਸ ਪਾਲਿਸੀ ਜਾਂ ਮਿਊਚੁਅਲ ਫੰਡ ਸਕੀਮ ਵਰਗੇ ਥਰਡ ਪਾਰਟੀ ਪ੍ਰੋਡਟਕ ਨੂੰ ਗਲਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵੇਚਣ ਦੇ ਲਈ ਬੈਂਕਾਂ ਦੀ ਜਿੰਮੇਦਾਰੀ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਹੁਣ ਗਾਹਕ ਮੋਬਾਇਲ ਅਤੇ ਡਿਜਿਟਲ ਬੈਂਕਿੰਗ ਸਰਵਿਸ ਦੇ ਲਈ ਬੈਂਕਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦਰਜ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਰਿਜਰਵ ਬੈਂਕ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੈਂਕਾਂ ਦੇ ਵੱਲੋਂ ਥਰਡ ਪਾਰਟੀ ਇਨਵੇਸਟਮੇਂਟ ਪ੍ਰੋਡਕਟਸ ਦੀ ਵਿਕਰੀ 'ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਗੜਬੜੀ ਸਮੇਤ ਬੈਂਕਿੰਗ ਆਮਬਡਸਮੈਨ ਸਕੀਮ 2006 ਦਾ ਦਾਇਰਾ ਵੱਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸੰਸ਼ੋਧਿਤ ਸਕੀਮ ਦੇ ਤਹਿਤ ਗਾਹਕ ਮੋਬਇਲ ਜਾਂ ਇਲੇਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਬੈਂਕਿੰਗ ਸਰਵਿਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਰਿਜਰਵ ਬੈਂਕ ਨੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਦਾ ਪਾਲਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨ 'ਤੇ ਬੈਂਕਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦਰਜ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਸੰਸ਼ੋਧਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫੈਸਲਾ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਲਪਾਲ ਦਾ ਨਿਆ ਖੇਤਰ 10 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਦੋਗੁਣਾ ਕਰ 20 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਲੋਕਪਾਲ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲੜਾਈ ਲੜਨ 'ਚ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਤਾ ਦੇ ਬਰਬਾਦ ਹੋਏ ਵਕਤ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਲਾਗਤ, ਉਤਪੀਡਨ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਪੀੜਾ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਦਾ ਮੁਆਵਜਾ ਤੈਅ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਗਾਹਕਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਵੀ ਅਪੀਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਈ ਹੈ।
ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਨਸ਼ੋਰੇਂਸ ਪਾਲਿਸੀ ਜਾਂ ਮਿਊਚੁਅਲ ਫੰਡ ਲੈਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਪਕਾ ਚਲਣ ਤੇ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਸਬੰਧਿਤ ਬੀਮਾ ਕੰਪਨੀ ਜਾਂ ਮਿਊਚੁਅਲ ਫੰਡ ਦੇ ਕੋਲ ਗੁਹਾਰ ਲਗਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਦੁਨੀਆਭਰ 'ਚ ਲਾਗੂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮਸਲਨ , ਪਿਛਲੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਚਾਰ ਵੱਡੇ ਬੈਂਕਾਂ ਬਰਕਲੇਜ਼. ਐਚ.ਐਸ.ਬੀ.ਸੀ. ਲਾਇਡਸ ਅਤੇ ਆਰ ਬੀ ਐੱਸ ਨੂੰ ਪੇਮੇਂਟ ਪ੍ਰੋਟਕਸ਼ਨ ਬੀਮੇ ਦੀ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਦੇ ਬਦਲੇ ਭਾਰੀ ਜੁਰਮਾਨਾ ਭੁਗਤਨਾ ਪਿਆ।
ਨਿਆ ਖੇਤਰ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਹੁਣ ਕੁਲ 20 ਬੈਂਕਿੰਗ ਲੋਕਪਾਲ ਨੌਕਰੀਆਂ ਹਨ। ਪੀੜਿਤ ਗਾਹਕ ਈਮੇਲ ਜਾਂ ਪੋਸਟ ਦੇ ਜਰੀਏ ਲੋਕਪਾਲ 'ਚ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਬੈਂਕ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਨਿਵਾਰਣ ਵਿਭਾਗ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰ ਜਵਾਬ ਦੇ ਲਈ 30 ਦਿਨ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਇੰਤਜਾਰ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਦਾਲਤਾਂ ਨਾਲ ਇਤਰ ਲੋਕਪਾਲ 'ਚ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦੀ ਕੋਈ ਫੀ ਨਹੀਂ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ , ਜੇਕਰ ਸਮੇਂ-ਸੀਮਾ ਖਤਮ ਹੋਣ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਕੋਰਟ ਨਾਲ ਸੁਣਵਾਈ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ 'ਚ ਉਹ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਸੁਣਾਉਣ ਤੋਂ ਇਕਰਾਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਵਿੱਤ ਸਾਲ 2016 'ਚ ਬੈਂਕਿੰਗ ਲੋਕਪਾਲ ਨੂੰ 1.03 ਲੱਖ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਮਿਲੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ 34 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ  ਵਾਅਦਾ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਉਚਿਤ ਪਾਲਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਏ.ਟੀ.ਐਮ ਡੇਬਿਟ ਕਾਰਡ ਦੀ12.71 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਜਦਕਿ ਕ੍ਰੇਡਿਟ ਦੀ 8.49 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਆਈ। ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਪੇਂਸ਼ਨ, ਫਾਲਤੂ ਦੇ ਚਾਰਜ. ਲੋਨ, ਜਮਾ ਆਦਿ ਨਾ ਜੁੜੀਆਂ ਸਨ।