ਅਸਤ-ਵਿਅਸਤ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਚਿੰਤਾ

ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਦੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ’ਚ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਸੰਯੋਜਨ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਬਾਰੇ ’ਚ ਅਜਿਹਾ ਕਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਕਈ ਕਾਰਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ। ਲਾਪ੍ਰਵਾਹ ਆਗੂਆਂ ਜ਼ੇਲੈਂਸਕੀ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਬੈਂਜਾਮਿਨ ਨੇਤਨਯਾਹੂ, ਜੋ ਸੰਘਰਸ਼ ’ਚ ਹਨ, ਕੋਲ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਨਾ ਤਾਂ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਮਝ। ਰੂਸ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਪੁਤਿਨ, ਯੂਕ੍ਰੇਨ ’ਚ ਜੰਗ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਇਕਸਾਰ ਆਸ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਪਣੇ ਅੰਤਿਮ ਮਕਸਦ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਡੂੰਘੀ ਨੇੜਲੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਆਸ ਸੀ ਕਿ ਉੱਤਰੀ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਸੰਧੀ ਸੰਗਠਨ (ਨਾਟੋ) ਯੂਰਪ ’ਚ ਤਤਕਾਲ 1945 ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ’ਚ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਹਾਰ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਖੁਦ ਨੂੰ ਇਕ ਸੰਕਟ ’ਚ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਦਰਮਿਆਨ, ਹਮਾਸ ਦੇ 2023 ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਝਪਕੀ ਲੈ ਰਹੇ ਨੇਤਨਯਾਹੂ ਨੇ ਆਮ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ’ਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ’ਤੇ ਆਪਣਾ ਗੁੱਸਾ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜੋ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਇਸ ’ਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ’ਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਇ ਹੈ, ਪਰ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ’ਚ ਇਹ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਧਾਰਮਿਕ ਵੰਡ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ’ਚ ‘ਪਾਸਾ ਪਲਟਣ’ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਈਰਾਨ ਦਾ ਫਿਰ ਤੋਂ ਉਭਰਣਾ ਇਕ ਅਣਕਿਆਸੀ ਗਲਤੀ ਰਹੀ ਹੈ।

ਵਧਦੀ ਅਰਾਜਕਤਾ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਘਾਟ : 2022 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਵਧਦੀ ਅਰਾਜਕਤਾ ਅਤੇ ਇਕ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰ ਅਗਵਾਈ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਜ਼ਮੀਨੀ ਸਿਆਸਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮ ਦੀ ਅਵਿਵਸਥਾ ’ਚ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ‘ਨਿਯਮ-ਆਧਾਰਿਤ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਵਸਥਾ’, ਜੋ ਮੂਲ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੱਛਮ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ, ਅੱਜ ਲਗਭਗ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ’ਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ’ਚ ਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਪੱਛਮ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ, ਚੀਨ ਦੇ ਉਭਰਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਕ ਨਵਾਂ ਗੱਠਜੋੜ ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਇਕ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਭਾਵਨਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਤਾਕਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ’ਚ ‘ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਜੰਗ’ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਹੈ।

ਜਿਹੜੀ ਗੱਲ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਸਿਆਣਪ ਵਾਲੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਮਹਾਦੀਪਾਂ ’ਚ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਜਿਨਪਿੰਗ ਹੋਣ, ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਪੁਤਿਨ ਹੋਣ ਜਾਂ ਜੋਅ ਬਾਈਡੇਨ ਹੋਣ। ਵਧੇਰੇ ਹੋਰ ਪੱਛਮੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ’ਚ, ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਗੀਰ ਬਚਾਈ ਰੱਖਣ ’ਚ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਤੋਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰਨ ਦਾ ਖਤਰਾ ਹੈ।

ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਵੀ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਯੂਕ੍ਰੇਨ ’ਚ ਅੜਿੱਕਾ ਜ਼ੇਲੈਂਸਕੀ, ਪੁਤਿਨ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਉਚਿਤ ਸਮਝੌਤੇ ’ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, 2024 ’ਚ ਯੂਰਪ ’ਚ ਪਿਛਲੇ 2 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਜੋ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਮੁੜ ਵਰਤਾਰਾ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ। ਕੀ ਨਿਰੰਤਰ ਅੜਿੱਕਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ’ਚ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਅਣਕਿਆਸੀ ਵਰਤੋਂ ’ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰੇਗਾ, ਇਹ ਫਿਰ ਤੋਂ ਬਹਿਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਰਮਿਆਨ, ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ’ਚ ਸਥਿਤੀ ਗੰਭੀਰ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਇਕ ‘ਜ਼ਖਮੀ ਚੀਤੇ’ ਵਾਂਗ ਵਿਹਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਗਾਜ਼ਾ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਨਾ-ਸਹਿਣਯੋਗ ਘਾਟਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸ ਨੂੰ ਈਰਾਨ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਖਤਰਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਵਣਜ ਦੂਤਘਰ ’ਤੇ ਹਮਲੇ ਲਈ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ’ਤੇ ‘ਗੋਲੀਆਂ’ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਸੰਕੇਤ ਈਰਾਨ ਦੇ ਮੁੜ ਉਭਾਰ ਦੇ ਖਦਸ਼ੇ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ‘ਜੇਹਾਦੀਵਾਦ’ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮ ਦੇ ‘ਕਾਫਿਰਾਂ’ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਈਰਾਨ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ’ਚ ਲੈ ਲਵੇਗਾ। ਈਰਾਨ-ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਜੰਗ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੱਚਮੁੱਚ ਗੰਭੀਰ ਹਨ।

ਗੱਠਜੋੜਾਂ ਦਾ ਇਕ ਨਵਾਂ ਸੈੱਟ : ਅੱਜ, ਮਹਾਨ ਸ਼ਕਤੀ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ੀ ਇਕ ਫੋਟੋ ਖੇਡ ਤੋਂ ਕੁਝ ਵੱਧ ਜਾਪ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਅਰਥ ਹੈ। ਜੰਗ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਦੇ ਬਾਹਰ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ’ਚ ਪੱਛਮ ਏਸ਼ੀਆ ਟਾਈਮ ਬੰਬ ਵਰਗਾ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਚੀਨ ਆਪਣੇ ਮਕਸਦਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਲੁੱਕਵੇਂ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵਿਖਾਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। 2020 ’ਚ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਮਰੀਕਾ ਅਜੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਹੰਕਾਰ ਤੋਂ ਉਭਰ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਪ੍ਰਚਾਰਿਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਵਧੇਰੇ ਚਮਕ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਯੂਰਪ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ, ਰੂਸ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਖੁਦ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਨਾਟੋ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਸ ਕੋਲ ਦੇਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਸਰਕਾਰੀ ਖਜ਼ਾਨੇ ’ਤੇ ਭਾਰੀ ਲਾਗਤ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਯੂਰਪ ਦਾ ਜ਼ੇਲੈਂਸਕੀ ’ਤੇ ਫਿਰ ਤੋਂ ਬੜਾ ਘੱਟ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਪੁੂਰੇ ਖੇਤਰ ’ਚ ਸਥਿਤੀ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਦੇ ਇੰਨੀ ਢੁੱਕਵੀਂ ਦਿਸੀ ਹੋਵੇ।

ਪੂਰਬ ’ਚ, ਚੀਨ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ‘ਸੰਕਟਾਂ’ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਹੋਣ ਦੀ ਚਮਕ ਖੋਹ ਲਈ ਹੈ, ਜੋ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਲਈ ਚੰਗੀ ਸਥਿਤੀ ’ਚ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ’ਚ ਚੀਨ ਨੂੰ ਰਾਡਾਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਉਸ ਦਾ ਅਕਸ ਘੱਟ ਗਿਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, ਇਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਕਈ ਨਵੇਂ ਗੱਠਜੋੜ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਰੋਕਿਆ ਹੈ।

ਵਿਘਨ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ : ਤੇਲ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਚੀਨ-ਰੂਸ-ਈਰਾਨ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਵਧਦੀ ਨੇੜਤਾ ਅਤੇ ਧੁਰੇ ਤੋਂ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਫੌਜੀ ਗੱਠਜੋੜ ਦੇ ਇਲਾਵਾ, ਤੇਲ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਨੇੜ ਭਵਿੱਖ ’ਚ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ’ਚ ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਡੀ ਮੰਦੀ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ ’ਚ ਮੌਜੂਦਾ ਜੰਗਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਖੇਤਰ ’ਚ ਸੰਭਾਵਿਤ ਧਮਾਕੇ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਤਬਾਹਕੁੰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਆਖਰੀ ਤਬਾਹਕੁੰਨ ਬਣਨ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਕਈ ਮੋਹਰੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਸ ’ਤੇ ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਗਭਗ ਗਲਬਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਤੱਕ ਰਵਾਇਤੀ ਜੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ, ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਇਕ ਸੰਭਾਵਿਤ ਖਤਰਾ ਹੈ ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨੂੰ ਅੱਜ ਫੌਜੀ ਰੂਪ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਹੀ ਛੋਟੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਨੂੰ ਨਿਯੋਜਿਤ ਕਰ ਕੇ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਅਖੀਰ ’ਚ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਾਫੀ ਹੈ ਕਿ ਵਧੇਰੇ ਹਥਿਆਰ ਕੰਟਰੋਲ ਸਮਝੌਤੇ ਖਰਾਬ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।

ਕੇ. ਆਰ. ਨਾਰਾਇਣਨ