1-2-3-4 ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਾ ਸਮਾਂ

ਪਿਛਲੇ ਹਫਤੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ 2023 ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਸਿੱਖਿਆ ਸਥਿਤੀ ਰਿਪੋਰਟ (ਏ. ਐੱਸ. ਈ. ਆਰ.) ‘ਬੁਨਿਆਦੀ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ’ ਹੈ ਅਤੇ 14-18 ਉਮਰ ਵਰਗ ’ਚ ਹੇਠਲਿਖਤ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲਾਉਂਦੀ ਹੈ :

- ਕੀ ਉਹ ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ ’ਚ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕਾਰੋਬਾਰ ਜਾਂ ਤਕਨੀਕੀ ਸਿਲੇਬਸ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ?

- ਕੀ ਉਹ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ?

- ਕੀ ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਨਬੇੜਨ ਲਈ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਅੰਕਗਣਿਤ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ?

- ਕੀ ਉਹ ਡਿਜੀਟਲ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਾਖਰ ਹਨ?

ਸਰਵੇਖਣ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ 85.6 ਫੀਸਦੀ ਸਮੂਹ ਸਕੂਲ ਜਾਂ ਕਾਲਜ ’ਚ ਭਰਤੀ ਹਨ। ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਕ ਵੱਡੀ ਚਿੰਤਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਖਤਰੇ ’ਚ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਬੱਚੇ ਸਕੂਲ ਛੱਡ ਦੇਣਗੇ। ਉਹ ਡਰ ਨਿਰਾਧਾਰ ਨਿਕਲਿਆ।

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਾਖਰਤਾ ਅਤੇ ਗਿਣਾਤਮਕ ਹੁਨਰ (ਐੱਫ. ਐੱਲ. ਐੱਨ.) ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਏ. ਐੱਸ. ਈ. ਆਰ. 2023 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ :

- 14-18 ਸਾਲ ਦੇ 73.6 ਫੀਸਦੀ ਬੱਚੇ ਜਮਾਤ 2 ਪੱਧਰ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹਨ।

- 43.4 ਫੀਸਦੀ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ (ਜਮਾਤ 3/4) ਵੰਡ ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਗ੍ਰੇਡ ਅਤੇ ਦਾਖਲੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ’ਚ ਫਰਕ ਹੈ, ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਕੋਲ ਮੁੱਢਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਗਿਣਾਤਮਕ ਹੁਨਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਜੋ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੁਨਰਾਂ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਸਕੂਲ ’ਚ ਅੱਗੇ ਵਧੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਐੱਨ. ਈ. ਪੀ. (ਨਵੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ) 2020 ’ਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ‘ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕਤਾ 2025 ਤੱਕ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ’ਚ ਸਰਵਵਿਆਪੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਾਖਰਤਾ ਅਤੇ ਗਿਣਾਤਮਕਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗੀ।’ ਕੁਝ ਲੋਕ ਤਰਕ ਦੇਣਗੇ ਕਿ ਵੱਧ ਸਮੁੱਚੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਬੱਚੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਕਈ ਹੋਰ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਜੇ ਬੱਚੇ ਜਵਾਬ ਲੱਭਣ ਲਈ ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਿਉਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ ਭਾਗ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ? ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਕੋਲ ਵਿੱਦਿਅਕ ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁੱਢਲੇ ਹੁਨਰ ਵੀ ਹਨ?

ਏ. ਐੱਸ. ਈ. ਆਰ. 2024 ’ਚ ਕੁਝ ਕਿਰਿਆਤਮਕ ਕਾਰਜ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਪੁੱਛਿਆ :

ਜੇ 15 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਕਲੋਰੀਨ ਦੀਆਂ 3 ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ 25 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਕਲੋਰੀਨ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ? 48.4 ਫੀਸਦੀ ਜਵਾਬ ਦੇ ਸਕੇ।

ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਓ. ਆਰ. ਐੱਸ. ਪੈਕੇਟ ’ਤੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। 65.1 ਫੀਸਦੀ ਨੌਜਵਾਨ 4 ’ਚੋਂ 3 ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਜਵਾਬ ਦੇ ਸਕੇ। ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦਿਸਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਬੁਨਿਆਦੀ ਗਣਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੌਖੇ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦਰਮਿਆਨ ਇਕ ਹਾਂ-ਪੱਖੀ ਸਬੰਧ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਸਭ ਮੁੱਢਲੇ ਹੁਨਰ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਮਾਤ 2 ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ ਸਰਵਵਿਆਪੀ ਐੱਫ. ਐੱਲ. ਐੱਨ. ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਐੱਨ. ਈ. ਪੀ. ਦਾ ਯਤਨ ਇਕ ਸਵਾਗਤਯੋਗ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਏ. ਐੱਸ. ਈ. ਆਰ. ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ, ਉੱਚ ਗ੍ਰੇਡ ’ਚ ਵੀ ਐੱਫ. ਐੱਲ. ਐੱਨ. ’ਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਐੱਫ. ਐੱਲ. ਐੱਨ. ’ਤੇ ਫੋਕਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਐੱਨ. ਈ. ਪੀ. 2020 ਰੱਟਾ-ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾਲ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵੱਲ ਵਧਣ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ’ਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੋਚ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆ-ਹੱਲ ਹੁਨਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਏ. ਐੱਸ. ਈ. ਆਰ. 2023 ’ਚ ਇਕ ਕੰਮ, ਜਿਸ ਲਈ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਸੋਚ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ, ਉਸ ’ਚ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਬੈਂਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ ਦਿਖਾਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 20,000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸ ਬੈਂਕ ’ਚ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸਾਲ ਪਿੱਛੋਂ ਕੁੱਲ ਕਿੰਨੀ ਰਕਮ ਵਾਪਸ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਵਿਆਜ ਦਰ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ 12 ਫੀਸਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਸਵਾਲ ਸਿਰਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਨਮੂਨੇ ’ਚ ਘਟਾਅ ਸਮੱਸਿਆ (63.3 ਫੀਸਦੀ) ਹੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਸਿਰਫ 10.6 ਫੀਸਦੀ ਜਾਂ ਸਰਵੇਖਣ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ’ਚੋਂ ਲਗਭਗ 6 ਫੀਸਦੀ ਸਵਾਲ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਭਾਗਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਜਵਾਬ ਦੇ ਸਕੇ।

ਵਿਆਜ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ-ਲਗਭਗ 37 ਫੀਸਦੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅੰਤਿਮ ਜਵਾਬ ’ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਭੁਗਤਾਨ ਰਕਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮੂਲਧਨ ’ਚ ਵਿਆਜ ਜੋੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਇਹ ਇਕ ਸੌਖੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, ਕੁਝ ਹੀ ਦੋਵੇਂ ਕਾਰਜ ਕਰ ਸਕੇ।

ਫਿਰ, ਜਦੋਂ ਹਰ ਸਮਾਰਟਫੋਨ ’ਤੇ ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੋਈ ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰਨ ’ਚ ਸਮਰੱਥ ਹੋਣ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ’ਤੇ ਬਹਿਸ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਛੋਟ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਸਹੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਅਨੁਪਾਤ ਨੇ ਮੁੜ-ਭੁਗਤਾਨ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਸਹੀ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਕੋਈ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿੱਦਿਅਕ ਹੁਨਰ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿ ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਿਵੇਂ ਕਰੀਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੂਲਧਨ ’ਚ ਵਿਆਜ ਵਾਪਸ ਜੋੜਨਾ ਇਕ ਸੌਖਾ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਹੈ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਕਈ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ।

ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਕਾਦਮਿਕ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਅਸਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ’ਚ ਲਾਗੂ ਕਰ ਸਕਣ। ਤੱਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਐੱਨ. ਈ. ਪੀ. ਇਸ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਇਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੈ ਪਰ ਹੁਣ ਮਿਸ਼ਨ ਮੋਡ ’ਚ ਆਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਐੱਫ. ਐੱਲ. ਐੱਨ. ਟੀਚਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਸੀ।

- ਭਾਰਤ ਇਸ ਸਮੇਂ ਅਨੋਖੀ ਸਥਿਤੀ ’ਚ ਹੈ।

- ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਕੋਵਿਡ ਦੇ ਝਟਕੇ ਤੋਂ ਉਭਰ ਗਈ ਹੈ।

- ਚੀਨ ਦੇ ਉਲਟ, ਇਸ ਕੋਲ ਅਜੇ ਵੀ ਵਰਤਣ ਲਈ ਆਬਾਦੀ ਲਾਭਅੰਸ਼ ਹੈ।

- ਗ੍ਰਾਮੀਣ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਡਿਜੀਟਲ ਵੰਡ, ਜੋ ਘੱਟ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ‘ਡਿਜੀਟਲ ਲਾਭਅੰਸ਼’ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ।

ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ ’ਚ, ਮਨੁੱਖੀ ਪੂੰਜੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ’ਤੇ ਲੋੜੀਂਦਾ ਜ਼ੋਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਤੀਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਸਾਡੀ ਕਿਰਤ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸਾਡੀਆਂ ਵਿਕਾਸਾਤਮਕ ਲੋੜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਵਿਲਿਮਾ ਵਾਧਵਾ