ਧਾਰਮਿਕ ਅੱਤਵਾਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਖਾ ਰਿਹਾ

ਖਰਗੋਸ਼ ਨਾਲ ਦੌੜਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਇਕ ਮੁਹਾਵਰਾ ਹੈ ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਨਾਲ ਨਿਰੰਤਰ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਕਾਇਦੇ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ ਨੇ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ, ਜਾਤ ਜਾਂ ਪੰਥ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੋਵੋ, ਇਸ ਦਾ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ਨਾਲ ਕੋਈ ਲੈਣਾ-ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ‘ਪਵਿੱਤਰ ਭੂਮੀ’ ਜਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਹਾਂ ਜੋ ਕਿ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ’ਤੇ ਬਣਿਆ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਇਕੋ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ।

ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਨਾਹ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਧਾਰਮਿਕ ਜਜ਼ਬੇ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ 11 ਅਗਸਤ 1947 ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਇਸ ਮਸ਼ਹੂਰ ਭਾਸ਼ਣ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ‘ਗੁੰਮ’ ਹੋ ਗਈ। ਕਰਕੁਲ ਟੋਪੀ (ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਜਿਨਾਹ ਕੈਪ’ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਉਦਾਸ ਦਿੱਖ ਵਾਲੇ ਜਿਨਾਹ ਦੀ ਰਸਮੀ ਤਸਵੀਰ ਮੁਦਰਾ ਨੋਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫਤਰਾਂ ਵਿਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਹੋਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਖਿੱਲਰ ਗਏ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਕ ਧਾਰਮਿਕ ਟਿੰਡਰਬਾਕਸ ਹੈ ਜੋ ਫਟਣ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸਲਾਮੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ’ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ‘ਦੋ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਧਾਂਤ’ ‘ਵਲੋਂ ਛੱਡੇ ਗਏ ਜਿੰਨ ਨੇ ਕਾਬੂ’ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਹ ਕਾਬੂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਲੱਕ ਤੋੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਵਾਦ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦ ’ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਦੋਹਰੇ ਰੁਖ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ‘ਬਰਾਮਦ’ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹ ਘਰ ਵਿਚ ਚੁਨਿੰਦਾ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਲੜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਘਾਤਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਵਾਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਹਾਲ ਹੀ ’ਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਹਾਸਭਾ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਨੇ ਯਾਦ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅੱਤਵਾਦ ਖਿਲਾਫ ਜੰਗ ’ਚ ਭਾਰੀ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਈ ਹੈ। 80 ਹਜ਼ਾਰ ਬਹਾਦਰ ਸੈਨਿਕ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਏ.ਪੀ.ਐੱਸ ਸਕੂਲ ’ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦੀਆਂ ਕੌੜੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਤਾਜ਼ਾ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ 150 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਤਰਕ ਨਾਲ ਇਹ ਮੰਨ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ ਅਤੇ ਅੱਗ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਦੇ ਨਤੀਜੇ (ਭਾਵ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਵਾਦ) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰਾਜ ਨੇ ਕੋਈ ਸਬਕ ਸਿੱਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ।

ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜਨਮੇ ਇਸਲਾਮੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਜ਼ਾਕਿਰ ਨਾਇਕ ਲਈ ਲਾਲ ਕਾਰਪੈੱਟ ਵਿਛਾ ਕੇ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪੇਟੈਂਟ ਲੀਵਰ ਨੂੰ ਲਚਕੀਲਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਬਦਲ ਚੁਣਿਆ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਨਫ਼ਰਤ ਫੈਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਭਾਸ਼ਣ, ਫਿਰਕੂ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਆਦਿ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਭਗੌੜਾ ਹੈ।

ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਦੇਣਾ ਕਿ ਜ਼ਾਕਿਰ ਨਾਇਕ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹਥਿਆਰ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ (ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦਾ ਹੈ), ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੀ ਅੰਤਰੀਵ ਸਰਬੋਤਮਤਾ, ਸੋਧਵਾਦ ਅਤੇ ਕੱਟੜਵਾਦ ਹੈ ਜੋ ਅਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ, ਬੇਦਖਲੀ ਅਤੇ ਕੱਟੜਵਾਦ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕਾਂ ਵਲੋਂ ਭੜਕਾਏ ਗਏ ਹਿੰਸਕ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਚ ਫਸੇ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਹੋਰ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ।

ਧਾਰਮਿਕ ਤਣਾਅ, ਅੱਤਵਾਦ ਅਤੇ ਅਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਜ਼ਾਕਿਰ ਨਾਇਕ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਵਾਗਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਖੰਡਿਤ ਅਤੇ ਜ਼ਖਮੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਿਵੇਂ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਤੰਗ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਨੇ ਅਨਾਥ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇਕ ਐੱਨ. ਜੀ. ਓ. ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੌਰਾਨ ਸਟੇਜ ਤੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਸੀ ਕਿ ਕੁੜੀਆਂ ‘ਨਾ-ਮਹਰਮ’ (ਅਣਵਿਆਹੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਜੋ ਖ਼ੂਨ ਦੀਆਂ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਨਹੀਂ ਹਨ) ਸਨ। ਇਹ ਗੱਲ ਔਰਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਨਫ਼ਰਤ ਦਾ ਬੇਸ਼ਰਮ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸੀ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨਾਥਾਂ ਨੂੰ ‘ਧੀਆਂ’ ਕਹਿਣ ਲਈ ਉਪਦੇਸ਼ਕ ਨੂੰ ਵੀ ਝਾੜਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ। ਅਜਿਹੇ ‘ਰਾਜ ਮਹਿਮਾਨਾਂ’ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸਿਰਫ ਕਲਪਨਾ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਇਹ ਉਹ ਕੌਮ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਾਕਿਰ ਨਾਇਕ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਬਦੁਸ ਸਲਾਮ ਜਾਂ ਮਲਾਲਾ ਯੂਸਫ਼ਜ਼ਈ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਨਹੀਂ। ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਨੇ ਵਿਵਾਦਤ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਲਈ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਲਾਭ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਕਥਿਤ ਉਦਾਰਵਾਦ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਤਿੱਕੜੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਭਾਵ ਸ਼ਰੀਫ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਪੀ.ਐੱਮ.ਐੱਲ.-ਐੱਨ, ਭੁੱਟੋ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਪੀ.ਪੀ.ਪੀ. ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ‘ਸਥਾਪਨਾ’ (ਫੌਜ) ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਵਾਦ ਨਾਲ ਸ਼ੱਕੀ ਸਬੰਧ ਹਨ।

ਸ਼ਰੀਫ਼ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ ਦੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਅਤੇ ਧਰਮ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਜ਼ੁਲਫ਼ਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਵਲੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਦਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਪਿਛੋਕੜ ’ਚ ਜ਼ਾਕਿਰ ਨਾਇਕ ਦੇ ਸੁਆਗਤ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਅਤੇ ਨਿਰਵਿਘਨ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦੇਣ (ਜਾਂ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ) ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਾਕਿਰ ਨਾਇਕ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਭਰ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬੇਦਖਲੀ ਭਰੀ ਧਾਰਮਿਕ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਇਕ ਅਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਲਈ ਪਾਬੰਦ ਹੈ ਜੋ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਪੰਥ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਅੱਤਵਾਦ ਨਾਲ ਲੜ ਰਿਹਾ ਹੈ।

(ਲੇਖਕ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਪੀ.ਵੀ.ਐੱਸ.ਐੱਸ., ਏ.ਵੀ.ਐੱਸ.ਐੱਮ. (ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਅਤੇ ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੀਪ ਸਮੂਹ ਅਤੇ ਪੁੱਡੂਚੇਰੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰ ਹਨ) ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ