ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਗਲਤੀ ਨਾ ਕਰੀਏ

ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਸਰਕਾਰ ’ਤੇ ਚੁਟਕੀ ਲੈਂਦੇ ਹੋ ਜਿਸ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਾਂ ਜਿਸ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਮੌਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਕਾਰਨ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਂਗਲ ਤੁਹਾਡੇ ’ਤੇ ਵੀ ਉੱਠੇਗੀ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕਿਸੇ ਕਿਤਾਬ ਲਈ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਅਹੁਦੇ ਲਈ। ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਧੂਰ’ ’ਤੇ ਚਰਚਾ ਵਿਚ ਸਵਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ’ਤੇ ਸੀ ਜੋ ਭਟਕ ਗਈ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇ ਦੀ ਮੂਲ ਨੈਤਿਕਤਾ ’ਤੇ ਆ ਕੇ ਟਿਕ ਗਈ।

ਭਾਰਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਸੇਵਾ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਕਾਰੀ ‘ਨੌਕਰੀ’। ਇਹ ‘ਨੌਕਰੀ’ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਸਮੇਂ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਰਕਾਰ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਚੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਉਮਰ ਤੱਕ ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਲਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਬਦਲਣਾ ਔਖਾ ਹੈ ਪਰ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਭਰਮ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਵੀ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਸਥਿਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੁਸ਼ਕਲ ਉਦੋਂ ਹੋ ਗਈ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ’ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਪਿਛਲੀ ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ।

ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਨੇ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਧੂਰ’ ਬਾਰੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ’ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ। ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਲਈ ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਰਾਹੀਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 41 ਸਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਬਿਤਾਏ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਅੱਜ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ’ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਭੇਤ ਖੋਲ੍ਹ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅੱਤਵਾਦ ਪ੍ਰਤੀ ਨਰਮ ਰਵੱਈਆ ਅਪਣਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ, ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਇਆ, ਉਹ ਹੋ ਗਿਆ ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਵਧੀਏ।

ਸਵਾਲ ਇਕ ਬੇਰਹਿਮ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਟਕਰਾਅ ਬਾਰੇ ਸੀ। ਪਹਿਲਗਾਮ ਵਿਚ ਹੋਏ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪੀੜਤ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨਾਲ ਸਨ। ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਫਿਰ ਇਕ ਹੋਰ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਮਨ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਕ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਦੇ ਅਕਸ ਨਾਲ, ਅਸੀਂ ਕੂਟਨੀਤਿਕ ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰਸਤੇ ’ਤੇ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਅਸੀਂ ਭੂਚਾਲ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੜ੍ਹ ਤੱਕ ਹਰ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿਚ ਇਸ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅਸੀਂ ਸਿੰਧੂ ਜਲ ਸੰਧੀ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਇਸ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਕਿ ਇਹ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਰੇਖਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਸਾਡੀ ‘ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਉਮੀਦ’ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸਾਡੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮੁਖੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੂਟਨੀਤਿਕ ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਜਾ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾਇਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਮਾੜੇ ਤਜਰਬੇ ਹੋਏ।

ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ? ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸਤਾਨਾ ਸਬੰਧ ਬਣਾਈ ਰੱਖੇ ਹਨ। ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੇ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਵਰਗੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚ, ਅਸੀਂ ਮਦਦ ਦਾ ਹੱਥ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਬਦਲੇ ਆਪਣੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅਸੀਂ ਵਸੁਧੈਵ ਕੁਟੁੰਬਕਮ ’ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।

ਪਹਿਲਗਾਮ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਡੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ’ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮੀਦਾਂ ਟਿਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਸਿਰਫ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਵੀ ਭੜਕਾਊ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਸਹੀ ਸਮਾਂ ਆਉਣ ’ਤੇ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵੇਗੀ। ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਹੀ ਇਸੇ ’ਚ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਕਰਨ ’ਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਜਾਓ।

ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਦੁੱਖ ਹੋਇਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ। ਜੋ ਵੀ ਨਾਲ ਆਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਨਹੀਂ। ਪਹਿਲਗਾਮ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੇ ਹੰਝੂ ਉਦੋਂ ਸੁੱਕੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਜਦੋਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਦਰਾ ਫੰਡ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਕੇ ਮਾਲਾਮਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦਾ ਅਸਥਾਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਉਪ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਭ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਫੌਜ ਮੁਖੀ ਅਸੀਮ ਮੁਨੀਰ ਲਈ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ।

ਇਹ ਦਾਅਵਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਜਨਰਲ ਮੁਨੀਰ ਲਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਹੀ ਪਹਿਲਗਾਮ ਵਿਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ।

ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਐੱਸ. ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਪਿਛਲੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੋਸਣਾ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕਰਨੀ ਖਤਮ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਨੇ ਰੂਸ ਨਾਲ ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਾਰਤ ’ਤੇ 25 ਫੀਸਦੀ ਵਪਾਰ ਡਿਊਟੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਟਰੰਪ ਨੇ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਆਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਤੇਲ ਖਰੀਦੇਗਾ।

ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੋਸਿਆ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਹਰ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਇਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਰਗੀ ਹੋ ਗਈ। ਫੌਜ ਦੀ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਧੂਰ’ ਮੁਹਿੰਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਡੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਕਿੱਥੇ ਗਲਤ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ? ਚੀਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਨਿਭਾਅ ਰਹੇ ਹਨ।

ਇਤਿਹਾਸ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਐੱਸ. ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰੇਗਾ, ਪਰ ਇਕ ਸਾਬਕਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੋ ਅਕਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਚੀਫ਼ ਆਫ਼ ਡਿਫੈਂਸ ਸਟਾਫ਼ ਅਨਿਲ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਫੌਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਗਲਤੀਆਂ ਨਾ ਕਰੀਏ। ਸਾਡੀ ਦੁਬਿਧਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਕੀ ਸਿੱਖੀਏ? ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ, ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਹੁਣ ਕਿੰਨਾ ਕੁਝ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

-ਮੁਕੇਸ਼ ਭਾਰਦਵਾਜ