ਭਾਰਤ-ਯੂ. ਏ. ਈ. ਸਬੰਧਾਂ ’ਚ ਮੀਲ ਦਾ ਪੱਥਰ ਬੀ. ਏ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਮੰਦਰ

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਇਸ ਹਫਤੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ’ਚ ਆਬੂ ਧਾਬੀ ’ਚ ਬੋਚਾਸਨਵਾਸੀ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਸਵਾਮੀਨਾਰਾਇਣ ਸੰਸਥਾ (ਬੀ. ਏ. ਪੀ. ਐੱਸ.) ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਮੰਦਰ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਭਾਰਤ-ਯੂ. ਏ. ਈ. ਸਬੰਧਾਂ ’ਚ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਲ ਹੈ। ਬੀ. ਏ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ-ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਹਿੰਦੂ ਆਸਥਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ’ਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਦੀ 2015 ਦੀ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ (ਯੂ. ਏ. ਈ.) ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦਿੱਤੀ।

ਮੋਦੀ ਦਾ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਿ ਯੂ. ਏ. ਈ. ਨੇ ਆਬੂ ਧਾਬੀ ’ਚ ਪਹਿਲਾ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਕੇ ਮਾਨਵ ਇਤਿਹਾਸ ’ਚ ਇਕ ‘ਸੁਨਹਿਰਾ ਅਧਿਆਏ’ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਗੂੰਜਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਮਾਨਤਾ ਕਿ ਇਹ ਮੰਦਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ, ਸਿਰਫ ਸਟੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਦੀ ਕਹਾਵਤ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ- ‘ਵਿਭਿੰਨਤਾ ’ਚ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨਾ ਸਮਝੋ’, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਰਲੇਵਾਂ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਜਦਕਿ ਆਬੂ ਧਾਬੀ ’ਚ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਭਾਰਤ-ਯੂ. ਏ. ਈ. ਸਬੰਧਾਂ ’ਚ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੀਲ ਦਾ ਪੱਥਰ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਦੋਵਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਯੂ. ਏ. ਈ. ਦੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ੇਖ ਨਾਹਯਾਨ ਬਿਨ ਮੁਬਾਰਕ ਅਲ ਨਾਹਯਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੀ. ਏ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਮੰਦਰ ‘ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਲਈ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਦਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਏਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ।’

ਮੰਦਰ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ’ਚ ਅਜਿਹੇ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜੋ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਬੜ੍ਹਾਵਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਇਸ ’ਚ 7 ਸ਼ਿਕਾਰੇ ਜਾਂ ਆਤਮਾਵਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ 7 ਅਮੀਰਾਤ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦਵਾਰ ’ਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਆਸਥਾ, ਦਾਨ ਅਤੇ ਕਰੁਣਾ ਵਰਗੀਆਂ ਸਰਬਵਿਆਪਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਮਾਨਵ-ਨਿਰਮਿਤ (ਨਕਲੀ) ਨਦੀਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਦਾ ਪਾਣੀ ਹੈ।

ਮੰਦਰ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ’ਚ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੰਛੀ ਬਾਜ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਇਸ਼ਾਰਾ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਦਰਮਿਆਨ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ’ਚ ਯੂ. ਏ. ਈ. ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਇਸਲਾਮੀ ਆਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰੱਖਣ, ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਦੇਣ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਦੀ ਮਾਂ ਹਮੀਦਾ ਬਾਨੂ ਬੇਗਮ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਿੰਦੂ ਆਬਾਦੀ ਦਰਮਿਆਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਫਰਕ ਨੂੰ ਮੇਟਣ ’ਚ ਬੇਮਿਸਾਲ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇਕ ਆਕਰਸ਼ਕ ਪਹਿਲੂ ਰਾਮਾਇਣ ’ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਰਾਮਾਇਣ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣਨ ’ਚ ਆਨੰਦ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।

ਹਮੀਦਾ ਬਾਨੂ ਨੇ ਰਾਮਾਇਣ ਦਾ ਫਾਰਸੀ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ, ਜੋ 1556 ’ਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ। ਖਰੜਾ 1594 ’ਚ ਲਾਹੌਰ ’ਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਹਾਂਤ ਤੱਕ ਹਮੀਦਾ ਬਾਨੂ ਕੋਲ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਸਚਿੱਤਰ ਖਰੜਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਦੋਹਾ ਰਾਮਾਇਣ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ’ਚ ਕਤਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੋਹਾ ਦੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਲਾ ਅਜਾਇਬਘਰ ’ਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਅੰਤਰ-ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਇਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਮਿਸਾਲ ਹੈ।

ਇਹ ਕੋਈ ਭੇਤ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਤੁਰਕ, ਫਾਰਸੀ, ਪਾਰਸੀ, ਰਾਜਪੂਤ ਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਹੁਦਿਆਂ ’ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ। ਦੋਹਾ ਰਾਮਾਇਣ ਭਾਰਤੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ’ਚ ਮੁਗਲ ਰੁਚੀ ਦੀ ਅੰਤਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹਮੀਦਾ ਬਾਨੂ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਹਿੰਦੂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸੱਚੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵੰਡ ਨੂੰ ਮੇਟਣ ’ਚ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਸਬੂਤ ’ਚ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ।

ਸਦਭਾਵ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਮੰਦਰ ਦੀ ਇਕ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ’ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਆਪਕ 3ਡੀ-ਮੁਦ੍ਰਿਤ ਦੀਵਾਰਾਂ ’ਚੋਂ ਇਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ’ਚ 30 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ’ਚ ‘ਸਦਭਾਵ’ ਲਫਜ਼ ਉਕਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਨੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ‘ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਤਰੱਕੀ ’ਚ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਤਿਭਾ, ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਹੈ।’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤੀਜੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰਕ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਅਤੇ 7ਵੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਨਿਵੇਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ’ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪਾਈ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਸਹੂਲਤ ’ਚ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਸਹਿਯੋਗ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੋਦੀ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਹੀ, ‘‘ਅੱਜ ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ 2047 ਤੱਕ ਵਿਕਸਿਤ ਸਥਿਤੀ ਵੱਲ ਲਿਜਾਣ ਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡਾ ਭਾਰਤ ਹੈ ਜੋ ਮਜ਼ਬੂਤ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਮੋਰਚਿਆਂ ’ਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਮੋਹਰੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਤੀਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਬਣਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ’ਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।’’

ਆਬੂ ਧਾਬੀ ’ਚ ਪਹਿਲੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ, ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਦਾ ਇਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਹ ਆਯੋਜਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਆਸਥਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸਮਝ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਅਮੀਰਾਤ ਦਰਮਿਆਨ ਕੂਟਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਇਕ ਆਸਵੰਦ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਯੂ. ਏ. ਈ. ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਤੇ ਬਹੁਲਵਾਦ ’ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ।

ਇਸ ਲਈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਤਸਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਲੋਕਤੰਤਰਿਕ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ‘ਫ੍ਰੀਡਮ ਇਨ ਦਿ ਵਰਲਡ’ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ 2023 ਦੇ ਐਡੀਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਨੇ 100 ’ਚੋਂ 66 ਅੰਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ, ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਅੰਸ਼ਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਮੁਕਤ’ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ’ਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਹਰੀ ਜੈਸਿੰਘ