ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ’ਚ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰ ‘ਦੇਵੇਂਦਰ ਫੜਨਵੀਸ’
Thursday, Dec 05, 2024 - 03:30 PM (IST)
‘ਮੇਰਾ ਪਾਨੀ ਉਤਰਤਾ ਦੇਖ, ਮੇਰੇ ਕਿਨਾਰੇ ਪਰ ਘਰ ਮਤ ਬਸਾ ਲੇਨਾ,
ਮੈਂ ਸਮੰਦਰ ਹੂੰ ਲੌਟ ਕਰ ਵਾਪਸ ਆਊਂਗਾ।
2019 ਵਿਚ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਨੇਤਾ ਊਧਵ ਠਾਕਰੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਦੇਵੇਂਦਰ ਫੜਨਵੀਸ ਨੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਫਲੋਰ ’ਤੇ ਇਸ ਦੋਹੇ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਦੋਂ ਭਾਜਪਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪਾਰਟੀ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀਆਂ ਅਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਜਪਾ ਢਾਈ ਸਾਲ ਤੱਕ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਵਿਚ ਰਹੀ। ਊਧਵ ਠਾਕਰੇ ਨੇ ਫੜਨਵੀਸ ਅਤੇ ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ ’ਤੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਿੱਠ ਵਿਚ ਛੁਰਾ ਮਾਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਸ਼ਰਦ ਪਵਾਰ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ (ਐੱਨ. ਸੀ. ਪੀ.) ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਮਹਾ ਵਿਕਾਸ ਆਘਾੜੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੱਥ ਮਿਲਾਇਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿਚ ਫੜਨਵੀਸ ਅਤੇ ਊਧਵ ਵਿਚਕਾਰ ਅਜੇ ਵੀ ਕੁੜੱਤਣ ਬਰਕਰਾਰ ਹੈ।
2022 ਵਿਚ, ਏਕਨਾਥ ਸ਼ਿੰਦੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਵਿਚ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਊਧਵ ਨੇ ਫੜਨਵੀਸ ਉੱਤੇ ਲਗਾਇਆ, ਭਾਜਪਾ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਆਈ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਐੱਨ. ਸੀ. ਪੀ. ਵੀ ਵੱਖ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਅਜੀਤ ਪਵਾਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲਾ ਧੜਾ ਭਾਜਪਾ-ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਗੱਠਜੋੜ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।
ਇਹ ਅਜੀਬ ਸਥਿਤੀ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਅਤੇ ਐੱਨ. ਸੀ. ਪੀ. ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧੜੇ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਦੋਵਾਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਫੜਨਵੀਸ ਅਤੇ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ’ਤੇ ‘ਵੰਡ ਦੀ ਸਿਆਸਤ’ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਅਤੇ ਫੜਨਵੀਸ ’ਤੇ ਵੰਡ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ।
ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਮਹਾਯੁਤੀ ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੋਹਾ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ’ਤੇ ਵਾਇਰਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਲਗਭਗ 90 ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਸਟ੍ਰਾਈਕ ਰੇਟ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਧਿਆਨ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਫੜਨਵੀਸ ਜਾਂ ‘ਦੇਵਾ ਭਾਊ’ ’ਤੇ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਤੰਬਰ ਵਿਚ ਬ੍ਰਾਂਡ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪੂਰੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੌਰਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਫੜਨਵੀਸ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਨਾਲ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ। ਅੰਨਾਜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਫੜਨਵੀਸ ਪੰਤ, ਮਰਾਠਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਵਾਦਗ੍ਰਸਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਛਤਰਪਤੀ ਸੰਭਾਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਵਲੋਂ ‘ਗੱਦਾਰ’ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅੱਜ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਫੜਨਵੀਸ ਨੂੰ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰ (ਆਰਕੀਟੈਕਟ) ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਸਾਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਲੜੀਆਂ 28 ਸੀਟਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ 9 ਸੀਟਾਂ ਹੀ ਜਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਮੈਂ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ’ਚ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਕੇਂਦਰੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਰਪਾ ਕਰ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਉਪ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਮੈਂ ਪਾਰਟੀ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।’’ ਫਿਰ ਫੜਨਵੀਸ ਨੇ ਮੁੰਬਈ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿਚ ਜੋ ਕਿਹਾ, ਉਸ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਹਲਚਲ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ। ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ’ਚ ਭਾਜਪਾ ਨੇ 148 ਸੀਟਾਂ ’ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ 132 ’ਤੇ ਜਿੱਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।
ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਉਮਰ ’ਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਸਿਆਸੀ ਕਰੀਅਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ। ਨਾਗਪੁਰ ਵਿਚ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਫੜਨਵੀਸ ਇਕ ਅਜਿਹੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ ਜਿਸਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਸੰਘ (ਆਰ. ਐੱਸ. ਐੱਸ.) ਅਤੇ ਜਨਸੰਘ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾ ਸਬੰਧ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਗੰਗਾਧਰ ਫੜਨਵੀਸ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ ਅਤੇ ਜਨਸੰਘ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਫੜਨਵੀਸ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਆਰ. ਐੱਸ. ਐੱਸ. ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਰ. ਐੱਸ. ਐੱਸ. ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੱਜੇ-ਪੱਖੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੰਗਠਨ ਅਖਿਲ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ (ਏ. ਬੀ. ਵੀ. ਪੀ.) ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸਿਆਸੀ ਸਫ਼ਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਹ 27 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਨਾਗਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੌਜਵਾਨ ਮੇਅਰ ਬਣੇ।
ਉਹ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਦੂਜੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੌਜਵਾਨ ਮੇਅਰ ਅਤੇ ਸੂਬੇ ਵਿਚ ਪੂਰੇ 5 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿਰਫ 2 ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨੇ ਫੜਨਵੀਸ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਨਿਤਿਨ ਗਡਕਰੀ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਕਰਮ ਭੂਮੀ ਨਾਗਪੁਰ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਮੁੜ-ਉਭਾਰ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮੁੜ-ਉਭਾਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਬਰ, ਲਗਨ, ਲਚਕਤਾ, ਰਣਨੀਤਕ ਸੋਚ ਅਤੇ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਹੈ, ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਹਿੱਤ ਵਿਚ ਕਈ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਹੈ, ਪਾਰਟੀ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜੋਖਮ ਉਠਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਹਨ। 2019 ਵਿਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਦਾਅਵੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿ ਉਹ ਮੁੜ ਸੱਤਾ ’ਚ ਪਰਤਣਗੇ ‘ਮੀ ਪੁਨਹਾ ਯੇੇ ਇਨ’ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ’ਤੇ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਟ੍ਰੋਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਕਿਆਸ ਲਗਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਕੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਘੱਟ ਗਈ ਹੈ।
2022 ’ਚ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ’ਚ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਏਕਨਾਥ ਸ਼ਿੰਦੇ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਨਾਲ ਹੱਥ ਮਿਲਾਇਆ ਤਾਂ ਫੜਨਵੀਸ ਦੇ ਕਈ ਹਮਾਇਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਫੜਨਵੀਸ ਨੇ ਖੁਦ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਸੱਤਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਕਾਰਨ ਉਹ ਉਪ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣਗੇ। ਇਹ ਇਕ ਕਦਮ ਹੇਠਾਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ।
ਇਕ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਵਜੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਧਾਰਨਾ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਹੱਦ ਸੁਚੇਤ ਅਤੇ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿਆਸੀ ਵਿਰੋਧੀ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਅਤੇ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਆਦਮੀ ਜੋ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੀਨੀਅਰ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਉਹ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ ਜੋ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪੌੜੀ ਚੜ੍ਹਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। 2019 ਵਿਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ‘ਦੇਵੇਂਦਰ ਫੜਨਵੀਸ ਦਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਦੇਣ’ ਲਈ ਨਾਗਪੁਰ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ।
2024 ’ਚ ਸੂਬਾਈ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੋਦੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਪਰਮ ਮਿੱਤਰ’ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਯੁੱਧਿਆ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਸੰਘ ਦੇ ਇਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਉਹ ਇਕ ਸੰਪੂਰਨ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।’’