ਯਮੁਨਾ ''ਚ ਆਖ਼ਰ ਕਿੱਥੋਂ ਆਈ ਇੰਨੀ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਚਿੱਟੀ ਝੱਗ, ਜਾਣੋ ਇਸ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਭਿਆਨਕ ਨੁਕਸਾਨ

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ : ਦਿੱਲੀ 'ਚ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ 'ਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਝੱਗ ਦੀ ਚਿੱਟੀ ਚਾਦਰ ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿਚ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪੁਲਾੜ ਤੋਂ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਇਮੇਜਰੀ ਵਿਚ ਵੀ ਕੈਪਚਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਸਵੀਰਾਂ 'ਚ ਦੱਖਣ ਪੂਰਬੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਓਖਲਾ ਇਲਾਕੇ 'ਚ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਕਰੀਬ 3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਦੋ ਬੈਰਾਜਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ 'ਚ ਝੱਗ ਵਹਿੰਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।

ਸੀਵਰੇਜ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਕਾਰਨ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਵਿਚ ਚਿੱਟੀ ਝੱਗ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਯਮੁਨਾ ਗੰਗਾ ਦੀ ਇਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ 1376 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ, ਜਿਵੇਂ ਸਰਦੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦਾ ਸੀਜ਼ਨ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਅਣਚਾਹੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਕਿੰਨੀ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੈ। ਯਮੁਨਾ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਨਦੀ ਇੰਨੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਪਾਣੀ ਨਹਾਉਣ ਜਾਂ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਓਖਲਾ ਬੈਰਾਜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਯਮੁਨਾ ਵਿਚ ਝੱਗ ਬਣਨ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬੈਰਾਜ ਦੇ ਕੈਚਮੈਂਟ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਹਾਈਸਿੰਥ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਸਰਫੈਕਟੈਂਟ ਛੱਡਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 18 ਡਰੇਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਦਾ ਸੀਵਰੇਜ (ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੂੜਾ) ਬਿਨਾਂ ਟਰੀਟ ਕੀਤੇ ਨਦੀ ਵਿਚ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮੱਸਿਆ ਉਦੋਂ ਹੋਰ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਖੰਡ ਅਤੇ ਪੇਪਰ ਮਿੱਲਾਂ ਤੋਂ ਉਦਯੋਗਿਕ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਹਿੰਡਨ ਨਹਿਰ ਵਿਚ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਵਿਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕ, ਫਾਸਫੇਟਸ ਅਤੇ ਡਿਟਰਜੈਂਟ ਵਾਲੇ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਬੈਰਾਜ ਦੇ ਸਪਿਲਵੇਅ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਝੱਗ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਉੱਤੇ ਇਕ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਚਿੱਟੀ ਚਾਦਰ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਯਮੁਨਾ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਜਲ-ਜੰਤੂ ਜ਼ਿੰਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਨਾਰਸ ਹਿੰਦੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਬੀ. ਐੱਚ. ਯੂ.) ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਫਨਿੰਦਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਉਦਯੋਗਿਕ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਕਾਰਨ ਵਧਣ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਗਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। ਬਾਇਓਕੈਮੀਕਲ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਮੰਗ (BOD) ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਮਾਪਦਾ ਹੈ। ਉੱਚ ਬੀ.ਓ.ਡੀ. ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਲੋੜ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਜਲਜੀਵਾਂ ਲਈ ਕਾਫੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਦਮ ਘੁੱਟਣ ਕਾਰਨ ਜ਼ਿੰਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ। ਮਨੁੱਖੀ ਮਲ ਜਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਮਲ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਜੈਵਿਕ ਕਾਰਬਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਾਇਓ ਕੈਮੀਕਲ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵੀ ਵਧਦੀ ਹੈ।

ਦਿੱਲੀ 'ਚ ਮ੍ਰਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ
ਦਿੱਲੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ ਦੇ ਇਸ ਸਾਲ ਜੂਨ ਤੱਕ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਯਮੁਨਾ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਤ ਬੀਓਡੀ ਮਾਪਦੰਡ 3 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ/ਲੀਟਰ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ। ਸਿਰਫ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਪੱਲਾ ਵਿਚ 2 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ/ਲੀਟਰ ਨਾਲ ਬੀਓਡੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਮਾਪਦੰਡ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਅਸਗਰਪੁਰ ਵਿਖੇ 85 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ/ਲੀਟਰ 'ਤੇ ਬੀਓਡੀ ਆਮ ਨਾਲੋਂ 28 ਗੁਣਾ ਵੱਧ, ਓਖਲਾ ਬੈਰਾਜ 'ਤੇ 17 ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ (50 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ/ਲੀਟਰ) ਅਤੇ ਆਈਟੀਓ ਬ੍ਰਿਜ 'ਤੇ 16 ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ (47 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ/ਲੀਟਰ) ਸੀ।

ਯਮੁਨਾ ਦੀ ਝੱਗ ਹੈ ਬਹੁਤ ਖ਼ਤਰਨਾਕ
BHU ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਫਨਿੰਦਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ''ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਨਦੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਵਜੋਂ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਯਮੁਨਾ ਵਿਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਝੱਗ ਦੀਆਂ ਚਾਦਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਰੋਣਾ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।'' ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵਿਮਲੇਂਦੂ ਝਾਅ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮੌਨਸੂਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਥਿਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਅਤੇ ਵਧਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਯਮੁਨਾ 'ਚ ਝੱਗ ਬਣਨ ਲਈ ਆਦਰਸ਼ ਹਾਲਾਤ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਅਕਤੂਬਰ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਤਾਪਮਾਨ ਘਟਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਝੱਗ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਝੱਗ ਵਿਚ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਗੈਸ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿਚ ਸਿੱਧੀ ਘੁਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਫੋਮ ਵਿੱਚੋਂ ਜੈਵਿਕ ਕਣ (ਕਾਰਬਨ ਕਣ) ਵੀ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਹਵਾ ਵਿਚ ਰਲ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਜਗ ਬਾਣੀ ਈ-ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਐਪ ਨੂੰ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ

For Android:- https://play.google.com/store/apps/details?id=com.jagbani&hl=en

For IOS:- https://itunes.apple.com/in/app/id538323711?mt=8