ਜਹਾਜ਼ ਹਾਦਸਾ: ਉਡਾਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਿਯਮਾਂ ’ਤੇ ਉੱਠੇ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ, ਕੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਭਾਰਤੀ ਕਾਨੂੰਨ!

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ- ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵਿਚ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਦਰਦਨਾਕ ਹਾਦਸਾ ਕਿਵੇਂ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ, ਇਹ ਤਾਂ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਪਰ ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਨੇ ਉਡਾਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਿਯਮਾਂ ’ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਲੰਡਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦਾ ਇਹ ਜਹਾਜ਼ ਵੀਰਵਾਰ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੋਂ ਉਡਾਣ ਭਰਨ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਿੰਟਾਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇਕ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਕੈਂਪਸ ਵਿਚ ਹਾਦਸਾਗ੍ਰਸਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ ਜਨਰਲ ਆਫ਼ ਸਿਵਲ ਏਵੀਏਸ਼ਨ (ਡੀ. ਜੀ. ਸੀ. ਏ.) ਏਅਰਕ੍ਰਾਫਟ ਐਕਟ 1934 ਅਤੇ ਏਅਰਕ੍ਰਾਫਟ ਰੂਲਜ਼ 1937 ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿਯਮਾਂ ਤਹਿਤ ਏਅਰਲਾਈਨਾਂ ਨੂੰ ਡੀ. ਜੀ. ਸੀ. ਏ. ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਹਾਦਸਾ ਇਕ ਰਹੱਸ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਡੀ. ਜੀ. ਸੀ. ਏ. ਅਤੇ ਏਅਰਕ੍ਰਾਫਟ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਇਨਵੈਸਟੀਗੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ (ਏ. ਏ. ਆਈ. ਬੀ.) ਵੱਲੋਂ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਵੀ ਜਾਂਚ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੀਆਂ।

ਉਡਾਣ ਦਾ ਯੋਗ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ

ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਬਾਜ਼ੀ ਕਾਨੂੰਨ ਏਅਰਲਾਈਨਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਡਾਣ ਭਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਵਾ ਦੇ ਯੋਗ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਡੀ. ਜੀ. ਸੀ. ਏ. ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ’ਤੇ ਉਤਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਜਾਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਚਿਤਾਵਨੀਆਂ ਵਾਲੇ ਮਾਡਲਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜਾਂਚ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਵੈਧ ਵਪਾਰਕ ਪਾਇਲਟ ਲਾਇਸੈਂਸ

ਪਾਇਲਟਾਂ ਕੋਲ ਡੀ. ਜੀ. ਸੀ. ਏ. ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਇਕ ਵੈਧ ਵਪਾਰਕ ਪਾਇਲਟ ਲਾਇਸੈਂਸ (ਸੀ. ਪੀ. ਐੱਲ.) ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਰਹਿਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਮੂਲੇਟਰ ਸਿਖਲਾਈ, ਮੈਡੀਕਲ ਟੈਸਟ ਅਤੇ ਉਡਾਣ ਦੇ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਡੀ. ਜੀ. ਸੀ. ਏ. ਪਾਇਲਟ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਨੂੰ ਟਰੈਕ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਹਾਦਸੇ ਵਿਚ ਕੈਪਟਨ ਕੋਲ 8200 ਘੰਟੇ ਉਡਾਣ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਹਿ-ਪਾਇਲਟ ਕੋਲ ਵੀ 1100 ਘੰਟਿਆਂ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਸੀ।

ਉਡਾਣ ਡਾਟਾ ਨਿਗਰਾਨੀ

ਏਅਰਲਾਈਨਾਂ ਨੂੰ ਫਲਾਈਟ ਡਾਟਾ ਰਿਕਾਰਡਰ (ਐੱਫ. ਡੀ. ਆਰ.) ਅਤੇ ਕਾਕਪਿਟ ਵੁਆਇਸ ਰਿਕਾਰਡਰ (ਸੀ. ਵੀ. ਆਰ.) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਯੰਤਰ ਉਡਾਣ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਗਲਤੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਏਅਰਲਾਈਨਾਂ ਨੂੰ ਡੀ. ਜੀ. ਸੀ. ਏ. ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਨਿਯਮਤ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਜਾਂਚਾਂ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਰੀ ਜਾਂ ਅਸਫਲਤਾ ਨੂੰ ਇਕ ਗੰਭੀਰ ਉਲੰਘਣਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੈ ਹੈ ਜਾਂਚ ’ਚ

ਡੀ. ਜੀ. ਸੀ. ਏ. ਅਤੇ ਏ. ਏ. ਆਈ. ਬੀ. ਨੇ ਪੂਰੀ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਬਲੈਕ ਬਾਕਸ (ਐੱਫ. ਡੀ. ਆਰ. ਅਤੇ ਸੀ. ਵੀ. ਆਰ.) ਬਰਾਮਦ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਪਾਇਲਟ ਦੀ ਗਲਤੀ, ਤਕਨੀਕੀ ਨੁਕਸ ਜਾਂ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਏਅਰਲਾਈਨ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਜੁਰਮਾਨਾ ਭਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਦੋਸ਼ੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਏਅਰਲਾਈਨ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਵੀ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਏਅਰਲਾਈਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਵੀ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।

1.4 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ

ਲਾ ਚਕਰਾ ਮੁਤਾਬਕ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਯਾਤਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਡਰਾਇੰਗ ਅਧਿਕਾਰ (ਐੱਸ. ਡੀ. ਆਰ.) ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਗਲਤੀ ਕਰੇ, ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਲੱਗਭਗ 1.4 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਸਾਬਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਏਅਰਲਾਈਨ ਦੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਨਿਯਮ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਉਡਾਣਾਂ ਲਈ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤੀ ਏਅਰਲਾਈਨਜ਼ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਡੀ. ਜੀ. ਸੀ. ਏ. ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਘਰੇਲੂ ਉਡਾਣਾਂ ਲਈ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਨਿਯਮ ਲਾਗੂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਏਅਰਲਾਈਨ ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਯਾਤਰਾ ਬੀਮਾ ਅਜਿਹੀਆਂ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵਾਧੂ ਵਿੱਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਯਾਤਰਾ ਬੀਮਾ ਸਿਰਫ਼ ਗੁੰਮ ਹੋਏ ਸਾਮਾਨ ਜਾਂ ਯਾਤਰਾ ਵਿਚ ਦੇਰੀ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਜਹਾਜ਼ ਹਾਦਸਿਆਂ ਵਰਗੇ ਗੰਭੀਰ ਹਾਦਸਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ।

ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਮਾਹਿਰ

ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਭਿਆਸਾਂ ਬਾਰੇ ਏਅਰਲਾਈਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਨਵੇਂ ਪਾਇਲਟਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਸਟਾਫ ਲਈ ਬਿਹਤਰ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੀਆਂ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਏਅਰਲਾਈਨਾਂ ’ਤੇ ਨਿਯਮਤ ਜਨਤਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਆਡਿਟ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਰਾਇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਏਅਰਲਾਈਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਂ ਘਰੇਲੂ ਉਡਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਯਾਤਰਾ ਬੀਮਾ ਖਰੀਦਣ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।