ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦਾ ਸਹੀ ਅਰਥ ਸਮਝੋ

ਇਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਅਸੀਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਅਰਥ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਸਮਝ ਲਿਆ ਹੈ? ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਇੰਨੇ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕੀ ਅਸੀਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ? ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਦੇਸ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਾਹ 'ਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ 'ਚ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕੇ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਕੀ ਉਚਿਤਤਾ ਹੈ? ਕੀ ਇਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸਾਡੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਨੇ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਸੀ? ਇਕ ਪਾਸੇ ਮਣੀਪੁਰ ਦੀ ਘਟਨਾ ਸਾਡੀ ਆਜ਼ਾਦੀ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕਈ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦਾ ਆਚਰਣ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਨੂੰ ਕਟਹਿਰੇ 'ਚ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇੰਨੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵੀ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ? ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਅਸਲ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖੀਏ।

ਹਾਲ ਹੀ 'ਚ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਮਰੀਯੰਮਨ ਮੰਦਰ 'ਚ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ 100 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮੰਦਰ 'ਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਕਲੰਕ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਹੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨਾਲ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵਿਤਕਰਾ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਕਾਰਗਿਲ ਵਰਗੀ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਇਕ ਆਮ ਭਾਰਤੀ ਦਾ ਖੂਨ ਖੌਲ ਜਾਣਾ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਹੈ? ਅਕਸਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਜਾਂ ਫੌਜੀ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਖੂਨ ਉਬਲਦਾ ਹੈ ਪਰ ਬਾਕੀ ਸਮਾਂ ਸਾਡੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਕਿੱਥੇ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ? ਅਸੀਂ ਬੜੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੰਪਤੀ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਗੋਤੇ ਲਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਘਰ ਭਰਨ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਖੋਖਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਗਿਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਾਂ। ਕੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਹਾਰ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਕਹਾਉਣ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਾਂ? ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲੇ ਵੇਲੇ ਹੀ ਸਾਡਾ ਖੂਨ ਖ਼ੌਲ ਉੱਠਣਾ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਹੀ ਸੱਚੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਹੈ। ਦੇਸ਼ 'ਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਮਲਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅਸੀਂ ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।

ਅਸਲ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ 75 ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਭੌਤਿਕ ਵਿਕਾਸ ਤਾਂ ਕੀਤਾ ਪਰ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਪਛੜ ਗਏ। ਅਸੀਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਮਹੱਤਵਹੀਣ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ 15 ਅਗਸਤ ਅਤੇ 26 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕਰਨੀ ਬਕਵਾਸ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਉਦੋਂ ਵੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਦਾ ਅਰਥ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਹੀ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੇ। ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਘਰ ਵਿਚ 26 ਜਨਵਰੀ ਦੀ ਪਰੇਡ ਦੇਖਣ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੈਂਬਰ ਟੀ ਵੀ ਨਾਲ ਚਿਪਕ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਸੋਚਣ ਵਾਲਾ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਉਹੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਸਾਡੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ? ਕੀ ਸਾਡੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੋਖਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ?

ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਦਿਖਾਵੇ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਕੌੜੀ ਸੱਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਦੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਤੋਂ ਜਨਤਾ ਦਾ ਮੋਹ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਲੋਕ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਕੋਈ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੇ ਹਨ। ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਖੋਖਲੇ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦ ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਬਦਤਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਮਹਿਜ਼ ਇਕ ਛੁੱਟੀ ਦਾ ਦਿਨ ਮੰਨ ਲਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਛੁੱਟੀ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਮਸਤੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੋ ਮੌਜ ਅਸੀਂ ਖੁਲ੍ਹੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਹੀ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹਵਾ ਵਿਚ ਸਾਹ ਲੈਣ ਨੂੰ ਮੌਜ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ। ਇਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਨਾ ਤਾਂ ਗੁਲਾਮ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਬਚੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਛੁੱਟੀ 'ਤੇ ਮਜ਼ੇ ਦੀ ਸਾਡੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਦੇਰ ਨਾਲ ਸੌਣਾ, ਫਿਲਮਾਂ ਦੇਖਣਾ ਜਾਂ ਸੈਰ ਲਈ ਬਾਹਰ ਜਾਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਅਸੀਂ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ? ਇਸ ਦਿਨ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਮਾਲ ਵਿਚ ਘੁੰਮਣਾ-ਫਿਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੈ ਪਰ ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਸ ਦਿਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਿਸੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਗੁਲਾਮ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਜਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ? ਸ਼ਾਇਦ ਨਹੀਂ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਦਿਨ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਕਿਸੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਾਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਿਰਫ ਮੌਜ-ਮਸਤੀ ਕਰਨ ਲਈ।

ਰੋਹਿਤ ਕੌਸ਼ਿਕ