ਯੂਕ੍ਰੇਨ ’ਚ ਇਕ ਆਇਰਨ ਜਨਰਲ ਦਾ ਪਤਨ

ਜਦ ਜੁਲਾਈ 2021 ’ਚ ਵਾਲੇਰੀ ਜ਼ਾਲੁਜ਼ਨੀ ਨੂੰ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਬੇਯਕੀਨੀ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਪੂਰਬੀ ਡੋਨਬਾਸ ਇਲਾਕੇ ’ਚ ਸੰਕਟ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਿੱਥੇ ਰੂਸ ਹਮਾਇਤੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਕੀਵ ਦੇ ਫੌਜੀਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਗ੍ਰਹਿ ਯੁੱਧ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਅਮਰੀਕੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ ਕੀਵ ਨੂੰ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਰੂਸੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਾਮੇਡੀਅਨ ਤੋਂ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂ ਬਣੇ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਜੇਲੈਂਸਕੀ, ਜੋ ਅਪ੍ਰੈਲ 2019 ’ਚ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ, ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਸੀ ਪਰ ਜਨਰਲ ਜ਼ਾਲੁਜ਼ਨੀ ਖਤਰਾ ਲੈਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਬਾਅਦ ’ਚ ਇਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ’ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, ‘‘ਹਵਾ ’ਚ ਯੁੱਧ ਦੀ ਗੰਧ ਸੀ।’’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਆਪਣੇ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ, ਜੋ 2014 ’ਚ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਲੜਾਈ ਦੇ ਕ੍ਰੀਮੀਆ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ, ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵੱਡੇ ਯੁੱਧ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਸੀ।

ਰੂਸ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਪੁਤਿਨ ਨੇ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਤੇ ਆਪਣੀ ‘ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਅਮਰੀਕਾ ਸਮੇਤ ਉਸ ਦੇ ਕਈ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਦੀ ਫੌਜ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰੂਸੀਆਂ ਅੱਗੇ ਝੁਕ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੂਤਾਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਕੀਵ ਤੋਂ ਪੋਲਿਸ਼ ਸਰਹੱਦ ’ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸ਼ਹਿਰ ਲਵੀਵ ’ਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।

ਪਰ ਜਨਰਲ ਜ਼ਾਲੁਜ਼ਨੀ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 2022 ’ਚ ਅਮਰੀਕੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ‘‘ਮੇਰੇ ਲਈ, ਯੁੱਧ 2014 ’ਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਰੂਸ ਨੇ ਕ੍ਰੀਮੀਆ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਨਹੀਂ ਭੱਜਿਆ ਸੀ, ਮੈਂ ਹੁਣ ਵੀ ਭੱਜਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹਾਂ।’’ ਰੂਸ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਕੁਝ ਖੇਤਰੀ ਲਾਭ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ ਪਰ ਯੂਕ੍ਰੇਨੀ ਰੱਖਿਆ ਕਤਾਰ ਓਨੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਜਿੰਨੀ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ।

ਰੂਸੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਖਾਰਕੀਵ, ਡੋਨੈੱਟਸਕ, ਲੁਹਾਂਸਕੇ, ਜਾਪੋਰਿਜਿਆ ਅਤੇ ਖੇਰਸਾਨ ’ਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਸਾਂਝੀਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਪੁਨਰ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰੂਸ ’ਤੇ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਯੂਕ੍ਰੇਨੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਪਲਾਈ ਭੇਜਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮਿਲੀ। ਜਨਰਲ ਜ਼ਾਲੁਜ਼ਨੀ ਦੀ ਹਰਮਨਪਿਆਰਤਾ ਵਧੀ। ਜਿੱਥੇ ਜੇਲੈਂਸਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ’ਚ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਦੇ ਯੁੱਧ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਬਣ ਕੇ ਉਭਰੇ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਜਨਰਲ ਜ਼ਾਲੁਜ਼ਨੀ ਇਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਾਇਕ ਬਣ ਗਏ। ‘ਦਿ ਆਇਰਨ ਜਨਰਲ’ ਮੀਮਸ ਨੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਨੈੱਟਵਰਕ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਰਮਨਪਿਆਰਤਾ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਇਆ।

ਇਕ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਐਨਸਕੀ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਵਾਲੇਰੀ ਜ਼ਾਲੁਜ਼ਨੀ ਦਰਮਿਆਨ ਮਿੱਤਰਤਾ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਗੜਬੜੀ ’ਚ ਦਖਲ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੋਅ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।’’ ਪਰ 8 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਰੂਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਦੂਜੀ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹਫਤੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਜੇਲੈਂਸਕੀ ਨੇ ਜਨਰਲ ਜਨੇਈ ਨੂੰ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਦ ਯੂਕ੍ਰੇਨੀ ਫੌਜਾਂ, ਮੋਹਰੀ ਕਤਾਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ‘ਪੁਨਰਗਠਿਤ’ ਕਰਨ ਦੇ ਇਕ ਯਤਨ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਐਰਲ ਨੂੰ ਅਹੁਦਾ ਛੱਡਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ’ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

1973 ’ਚ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਦੇ ਇਕ ਫੌਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ’ਚ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਬ੍ਰੈਜ਼ਨੇਵ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਵਾਲੇਰੀ ਜ਼ਾਲੁਜ਼ਨੀ ਦਾ ਆਗਮਨ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਇਕ ਹਾਸ ਅਦਾਕਾਰ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਪੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਜੇਲੈਂਸਕੀ ਆਏ ਸਨ। ਉਹ ਅਖੀਰ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਪਦਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਫੌਜ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਜਦ 2014 ’ਚ ਰੂਸੀਆਂ ਨੇ ਕ੍ਰੀਮੀਆ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਜ਼ਾਲੁਜ਼ਨੀ ਜਿਹੜੇ ਇਕ ਪੁਰਾਣੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਇਕ ਮਾਂ ਵਾਂਗ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ। ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਫਤਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਐਂਡ੍ਰੀ ਯਰਮਕ ਨੇ ਜਨਰਲ ਵਾਲੇਰੀ ਜ਼ਾਲੁਜ਼ਨੀ ਦੀ ਚੋਣ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਉਹ ਇਕ ਨਿਰਪੱਖ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਅਤੇ ਚਲਾਕ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ।’’ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਵਾਲੇਰੀ ਜ਼ਾਲੁਜ਼ਨੀ ਦਾ ਕੰਮ ਆਪਣੇ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਰੱਖਣਾ ਸੀ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ, ਦਰਮਿਆਨੇ ਪੱਧਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਿ ਸੋਵੀਅਤ ਦਿਨਾਂ ਵਾਂਗ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਤੋਂ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਯੁੱਧ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਛੇਤੀ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫੌਜ ਨੂੰ ਯੁੱਧ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਫੌਜੀ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ’ਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਹਮਲੇ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਪੜਾਅ ’ਚ ਹੀ ਰੂਸੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ’ਚ 2022 ’ਚ, ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਨੇ ਦੱਖਣ ’ਚ ਫੌਜਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਟਕਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਕਿ ਉਹ ਖੇਰਸਾਨ ’ਚ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ।

ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ’ਚ ਖਾਰਕੀਵ ’ਚ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ’ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਰੂਸ ਇਸ ਝਟਕੇ ਤੋਂ ਉਭਰਦਾ, ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਨੇ ਦੱਖਣ ’ਚ ਇਕ ਹੋਰ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਖੇਰਸਾਨ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਨੀਪਰ ਨਦੀ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਤੱਟ ’ਤੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ। ਤਦ ਵੀ ਜਨਰਲ ਵਾਲੇਰੀ ਜ਼ਾਲੁਜ਼ਨੀ ਸਿਖਰ ’ਤੇ ਸਨ।

ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਜੁਆਇੰਟ ਚੀਫ ਆਫ ਸਟਾਫ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਮਾਰਕ ਮਿਲੇ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ, ‘‘ਜ਼ਾਲੁਜ਼ਨੀ ਇਕ ਫੌਜੀ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਭਰੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਲੋੜ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨੇ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਰੂਸੀਆਂ ਖਿਲਾਫ ਯੁੱਧ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਪਹਿਲ ਦੇ ਨਾਲ ਛੇਤੀ ਅਨੁਕੂਲ ਬਣਾਉਣ ’ਚ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਇਆ।’’ ਪਰ ਰੂਸੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਯੁੱਧ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਅਸਲੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ।

ਜੂਨ 2023 ’ਚ ਜਦ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਨੇ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਉਡੀਕਿਆ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਤਦ ਤੱਕ ਰੂਸੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਥਿਤੀ ’ਚ ਸਨ। ਪੁਤਿਨ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲਗਭਗ 3,00,000 ਫੌਜੀ ਇਕੱਠੇ ਕਰ ਲਏ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਕਮਾਂਡਰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਰੂਸ ਦਾ ਫੌਜੀ ਉਤਪਾਦਨ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਉਭਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਇਕ ਲੰਬਾ ਯੁੱਧ ਲੜਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ ਜਦਕਿ ਯੂਕ੍ਰੇਨ, ਜੋ ਲਗਭਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪੱਛਮ ’ਤੇ ਸਪਲਾਈ ਲਈ ਨਿਰਭਰ ਸੀ, ਤੁਰੰਤ ਨਤੀਜੇ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।

ਜਵਾਬੀ ਹਮਲਾ ਉਲਟਾ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਮਹੀਨਿਆਂਬੱਧੀ ਚੱਲੀ ਲੜਾਈ ’ਚ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਇਲਾਕਾਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਜਦਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਉਠਾਉਣਾ ਪਿਆ। ਨਵੰਬਰ 2023 ’ਚ ਜਨਰਲ ਜ਼ਾਲੁਜ਼ਨੀ ਨੇ ‘ਦਿ ਇਕਨਾਮਿਸਟ’ ’ਚ ਇਕ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ, ਜਿਸ ’ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਯੁੱਧ ‘ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਾਂਗ ਸਥਿਰ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਲੜਾਈ ਦੇ ਇਕ ਨਵੇਂ ਪੜਾਅ’ ’ਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ‘ਰੂਸ ਨੂੰ ਲਾਭ ਹੋਵੇਗਾ।’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੇਲੈਂਸਕੀ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲਈ 5,00,000 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਕਿਹਾ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਕਮਾਂਡਰ ਦਰਮਿਆਨ ਵਧਦੀ ਫੁੱਟ ਬਾਰੇ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਲੱਗੀਆਂ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਕਮਾਂਡਰ ਦੀ ਬਰਖਾਸਤਗੀ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਹੋਇਆ।

ਸਟੈਨਲੀ ਜਾਨੀ