ਕੀ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਹੈ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ! ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤੇ ਆਪਣੇ ਤਜਰਬੇ ਤੇ ਵਿਚਾਰ

ਜਲੰਧਰ (ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਸਕ)– ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਨਾਲ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦਾ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਜਰਬਾ ਸੁਖਦ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੌਰਾਨ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਬਿਆਨਾਂ ’ਚ ਜੋ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਜਰਬੇ ਸਾਂਝੇ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਦੇ ਛਿੜਕਾਅ ਨਾਲ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਨਾੜ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ’ਚ 20 ਤੋਂ 25 ਦਿਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ’ਚ ਕਣਕ ਦੀ ਫਸਲ ’ਚ ਦੇਰੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਜ਼ਮੀਨ ਸਾਫ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਦੂਰ ਲਗਾਉਣਾ ਬਿਹਤਰ 

ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਮੰਤਰੀ ਗੋਪਾਲ ਰਾਏ ਨੇ ਇਸ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ’ਚ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਪਾਇਲਟ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਾਢੀ ਅਤੇ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਾਂ ਅੰਤਰਾਲ ਛੋਟਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ’ਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਕਿਸਾਨ ਇਸ ਦੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਇਸ ’ਚ ਲਗਭਗ 15-20 ਦਿਨ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਵਿਗਿਆਨੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। 

ਡਬਾਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ’ਚ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਰਕਾਰ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ’ਚ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਦੇਵੇ। ਵਾਢੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 4,000-5,000 ਰੁਪਏ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ’ਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। 

ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਫਸਲ ਦੀ ਵਾਢੀ ਕਰਨੀ ਅਤੇ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਵੇਚਣਾ ਲਾਹੇਵੰਦ 

ਨਰੇਲਾ ਦੇ ਹਿਰੰਕੀ ਪਿੰਡ ’ਚ, ਉਮੇਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 2020 ’ਚ ਪਰਾਲੀ ’ਤੇ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸ ਸਾਲ ਉਹ ਆਪਣੀ ਫ਼ਸਲ ਹੱਥੀਂ ਵੱਢਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।

ਉਸ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਦੇ ਛਿੜਕਾਅ ਲਈ ਅਪਲਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਹੁਣ ਪੈਕਿੰਗ ਲਈ ਖਰੀਦਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਖਰੀਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਜ਼ਾਦਪੁਰ ਮੰਡੀ ਜਾਂ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕ੍ਰਾਕਰੀ ਪੈਕੇਜਿੰਗ ਲਈ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਵਿਕਰੀ ’ਚ ਤੇਜ਼ੀ ਆਈ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਜੇਕਰ ਲੇਬਰ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਹੈਮ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਵੇਚਾਂਗੇ। ਦਿੱਲੀ ’ਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਜੋ ਪਰਾਲੀ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ’ਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੰਬਾਈਨ ਹਾਰਵੈਸਟਰ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉਹ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਕਰੀਬ 20 ਏਕੜ ’ਚ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਤੋਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੜਨ ’ਚ ਲਗਭਗ 20-22 ਦਿਨ ਲੱਗ ਗਏ। 

ਇਕ ਮਸ਼ੀਨ ਜੋ ਠੰਡਲ ਨੂੰ ਬਦਲਦੀ ਹੈ ਚਾਰੇ ’ਚ

ਦਰਿਆਪੁਰ ਪਿੰਡ ’ਚ 45 ਏਕੜ ’ਚ ਝੋਨਾ ਉਗਾਉਂਣ ਵਾਲੀ 45 ਸਾਲਾ ਪਰਵੀਨ ਸਹਿਰਾਵਤ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਾਲ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਰਾਹੀਂ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ’ਚ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਇੰਨੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਸਕਦੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੂਜੀ ਫਸਲ ਉਗਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਪਿੰਡ ’ਚ ਇਕ ਮਸ਼ੀਨ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨੇ ਖਰੀਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੱਟਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਘੋਘਾ ਡੇਅਰੀ ’ਚ 5,000 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ’ਚ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਲਾਭਦਾਇਕ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਰਿਹੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਕਿਵੇਂ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੋਵੇਗਾ। 

ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹਲ ਚਲਾ ਕੇ ਕੰਪੋਸਟ ਵਿਚ ਬਦਲਣਗੇ ਪਰਾਲੀ

ਲਗਾਤਾਰ ਤੀਜੇ ਸਾਲ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਦੇ ਛਿੜਕਾਅ ਨਾਲ ਫਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਜਾਦੂ ਦੀ ਗੋਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ’ਚ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਕੰਪੋਸਟ ’ਚ ਬਦਲਣ ’ਚ 30 ਦਿਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ 20 ਤੋਂ 25 ਦਿਨ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਤੋਂ ਖੇਤ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਣਗੇ ਅਤੇ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਖਾਦ ’ਚ ਬਦਲ ਦੇਣਗੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ’ਚ ਮਿੱਟੀ ’ਚ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਾਨ ਦੇ 35 ਏਕੜ ਝੋਨੇ ਦੀ ਕਟਾਈ ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ’ਚ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਹੱਥੀਂ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਵਾਢੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਦੂਰ ਉਪਲਬੱਧ ਹੋਣ ਅਤੇ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ,ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ।

ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ’ਚ ਲੈਂਦਾ ਹੈ 25 ਦਿਨ

ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲਾਡਪੁਰ ਪਿੰਡ ਦਾ ਇਕ 42 ਸਾਲਾ ਕਿਸਾਨ ਡਬਾਸ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਆਪਣੇ ਖੇਤ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਜਲਦੀ ’ਚ ਸੀ।ਉਸ ਕੋਲ ਸਰ੍ਹੋਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲਗਭਗ 10 ਏਕੜ ਝੋਨਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ 2020 ਅਤੇ 2021 ’ਚ ਬਾਇਓ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਵਾਇਆ, ਪਰ ਇਸ ਸਾਲ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਅਪਲਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਡੀ-ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ’ਚ ਲਗਭਗ 20-25 ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।

ਜੇਕਰ ਫਸਲ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਅੰਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਟੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ’ਚ ਦੇਰੀ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵੀ ਆਵੇਗੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਮੱਸਿਆ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਹੈ। ਡਬਾਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਅਸੀਂ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਹੈ।