ਫਿਰ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸੌਰਮੰਡਲ ''ਚ ਹੋਵੇਗਾ ਨਵਾਂ ਗ੍ਰਹਿ, ਪਲੂਟੋ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ ਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਦਰਜਾ

ਜਲੰਧਰ- ਬਰਫੀਲੇ ਬੌਨੇ ਖਗੋਲ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਦਰਜਾ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਇਕ ਸਮੂਹ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪਲੂਟੋ ਨੂੰ ਸੌਰਮੰਡਲ ਦੇ ਇਕ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਰੂਪ ''ਚ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ ਦੇ ਉਪਗ੍ਰਿਹਾਂ ਸਮੇਤ ਮੌਰਮੰਡਲ ਦੇ 100 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਗੋਲ ਪਿੰਡਾਂ ਨਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਰੂਪ ''ਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪਲੂਟੋ ਨੂੰ ਗਲਤ ਤਰੀਕੇ ਸੌਰਮੰਡਲ ਦੀ ਗ੍ਰਹਿ-ਸੂਚੀ ਤੋਂ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਪਲੂਟੋ ਨੂੰ ਅਸਰੇ ਤੱਕ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਸਾਲ 2006 ''ਚ ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ''ਗੈਰ-ਗ੍ਰਹੀਏ'' ਪਿੰਡ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਸੌਰਮੰਡਲ ਦੇ ਕੁੱਲ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆਂ 9 ਤੋਂ ਘੱਟ ਕੇ 8 ਰਹਿ ਗਈ। ਪਲੂਟੋ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਗ੍ਰਹਿ ਦੱਸਣ ਵਾਲੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਐਸਟ੍ਰੋਨਾਮਿਕਲ ਯੂਨੀਅਨ (ਆਈ. ਏ. ਯੂ.) ਤੋਂ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪਲੂਟੋ ਦੇ ਦਰਜੇ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਹਿਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ।

ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਜਾਨ ਹਾਪਕਿੰਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਕਿਰਬੀ ਰੁਆਂਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪਲੂਟੋ ਤੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਲੂਟੋ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾਂ ''ਤੇ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਗ੍ਰਹਿ ''ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਬਾਰੇ ''ਚ ਗੈਰ-ਗ੍ਰਹਿ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਖੋਜਕਾਰਾਂ ਨੇ ਪਲੂਟੋ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਰੂਪ ''ਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ''ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ''ਚ ਉਸ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਸ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ''ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਸ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ''ਚ ਉਸ ਦੀ ਕਲਾਸ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਇਰਦ-ਗਿਰਦ ਦੀ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ ''ਤੇ ਹੀ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਵਿਗਿਆਨੀ ਉਸ ਉਪ-ਤਾਰਕੀ ਪੁੰਜ ਵਾਲੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ''ਚ ਕਦੀ ਪਰਮਾਣੂ ਫਿਊਜ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ। ਉਸ ''ਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਗੁਰੂਤਾਕਰਸ਼ਣ ਵੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਮੋਟੇ ਤੌਰ ''ਤੇ ਗੋਲ ਬਣਾ ਰਹੇ, ਜਦ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਭੂ-ਮੱਧ ਖੇਤਰ, ਤਿੰਨ ਤਰਫਾ ਬਲਾਂ ਦੇ ਦਬਾਅ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਿੰਨ ਤਰਫਾ ਬਲ ''ਚ ਇਕ ਤਾਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਉਸ ਦੇ ਗੁਰੂਤਾਕਰਸ਼ਣ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਦੂਜਾ ਉਸ ਤਾਰੇ ਤੋਂ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਹ ਚੱਕਰ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਤੀਜਾ ਬਲ ਉਸ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਕਿਸੇ ਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 

ਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਇਹ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਆਈ. ਏ. ਯੂ. ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ। ਉਸ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ''ਚ ਖਗੋਲ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕਰੀਬ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਕੋਈ ਸੰਦਰਭ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਕਿਸੇ ਗ੍ਰਹਿ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਕਰੀਬ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਵੱਡੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਹੈ। ਪਲੂਟੋ ਆਪਣੀ ਕਲਾਸ ਦੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰਸਤੇ ''ਤੇ ਆਪਣੇ ਤਾਰੇ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਵੀ ਉਸ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਕਰੀਬ ਦੇ ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਆਈ. ਏ. ਯੂ. ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਤਹਿਤ ਪਲੂਟੋ ਗ੍ਰਹਿ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੂਰਜ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂਤਾਕਰਸ਼ਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਗੋਲਾਕਾਰ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਚੱਕਰ ਲਾਉਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਦੀ ਕਲਾਸ ਨੈਪਚੂਨ ਦੀ ਕਲਾਸ ਤੋਂ ਟਕਰਾÎਉਂਦੀ ਹੈ। 

ਖੋਜਕਾਰ ਦੱਸ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਆਈ. ਏ. ਯੂ. ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਸਵਤੰਤਰ ਕਲਾਸ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਰਤਾਂ ਮੰਨੀਏ ਤਾਂ ਧਰਤੀ, ਮੰਗਲ, ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ ਅਤੇ ਨੈਪਚੂਨ ਤੋਂ ਵੀ ਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਦਰਜਾ ਚੋਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਲਾਸਾਂ ਐਸਟੈਰਾਇਡ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ''ਚ ਤਾਰੇ, ਬਲੈਕ ਹੋਲੋਂ, ਐਸਟੈਰਾਇਡ ਅਤੇ ਧੂਮਕੇਤੂਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੌਰਮੰਡਲ ''ਚ ਮੌਜੂਦ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ਼ ਨਾਲ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆਂ 8 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇ ਲਗਭਗ 110 ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖੋਜਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਨਵੀਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਲਈ ਕਾਫੀ ਉਪਯੋਗੀ ਹੈ।

1. ਸੌਰਮੰਡਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਵਿਆਸ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਿਆਸ ਦਾ 20 ਫੀਸਦੀ ਹੈ।

2. ਇਸ ਦੇ ਕੁੱਲ 5 ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਹਨ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ''ਚ ਸ਼ੇਰਨ, ਹਾਇਡਰਾ, ਨਿਕਸ, ਕਰਬਰਾਸ ਅਤੇ ਸਟਿਕਸ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।

3. ਇਸ ਦਾ ਬੇਹੱਦ ਝੀਨਾ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਮੀਥੈਨ, ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਅਤੇ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ।

4. ਚੱਕਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਦੂਰ ਜਾਣ ''ਤੇ ਇਸ ''ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਗੈਸਾਂ ਬਰਫ ਦੇ ਰੂਪ ''ਚ ਜੰਮਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।

5. ਦੁਬਾਰਾ ਸੂਰਜ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਆਉਣ ''ਤੇ ਜੰਮੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਗੈਸਾਂ ਪਿਘਲ ਕੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ''ਚ ਫੈਲਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।