ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹੈ ਭਾਰਤ ’ਚ ਵੱਧਦਾ ਆਰਥਿਕ ਪਾੜਾ

ਯੋਗੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਗੋਇਲ
ਗਰੀਬੀ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਸੰਸਥਾ ‘ਆਕਸਫੈਮ’ ਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਾਲ 1930 ਦੀ ਮਹਾਮੰਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ’ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਿਹਤ ਸੰਕਟ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਕੋਰੋਨਾ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ’ਚ ਅਜੇ 10 ਕਰੋਡ਼ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਅਕਤੀ ਇਨਫੈਕਟਿਡ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ , ਉ ਹੀ 20 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਨਾਂ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕੋਰੋਨਾ ਸੰਕਟ ਨੇ ਅਮੀਰੀ - ਗਰੀਬੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੇ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਵੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਇਸ ਦੌਰ ’ਚ ਇਕ ਪਾਸੇ ਜਿੱਥੇ ਕਰੋਡ਼ਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੰਮ-ਧੰਦੇ ਚੌਪਟ ਹੋ ਗਏ , ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਛੁੱਟ ਗਈਆਂ ਤੇ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਘਾਟੇ ’ਚ ਚਲੇ ਗਏ, ਓਥੇ ਹੀ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਮਾਲਾਮਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।

ਅੰਕੜੇ ਵੇਖੋ ਤਾਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ 60 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਅਰਬਪਤੀ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਮੀਰ ਹੋ ਗਏ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ’ਚ ਹਾਲ ਹੀ ’ਚ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ ‘ਆਕਸਫੈਮ’ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਲਾਕਡਾਊਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਅਰਬਪਤੀਆਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ 35 ਫੀਸਦੀ ਵੱਧ ਗਈ। ਸੰਸਾਰ ਅਾਰਥਿਕ ਮੰਚ ਦੇ ‘ਦਾਵੋਸ ਸੰਵਾਦ’ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਜਾਰੀ ਆਕਸਫੈਮ ਦੀ ‘ਦਿ ਇਨਇਕਵਲਿਟੀ ਵਾਇਰਸ’ ਨਾਮਕ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲਾਕਡਾਊਨ ਦੇ ਐਲਾਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ 100 ਅਰਬਪਤੀਆਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ’ਚ 12.97 ਟ੍ਰਿਲੀਲੀਅਨ (1297822 ਕਰੋਡ਼ ) ਰੁਪਏ ਕਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਤੇ ਕੋਰੋਨਾ ਨੇ ਗਰੀਬਾਂ ਤੇ ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ ’ਚ ਅਸਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਕਰਨ ਕਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਅਸਮਾਨਤਾ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ’ਚ ਵਧੀ ਹੈ । ਜਾਇਦਾਤ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਰਬਪਤੀ ਅਮਰੀਕਾ, ਚੀਨ , ਜਰਮਨੀ , ਰੂਸ , ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਛੇਵੇਂ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ 2009 ਨਾਲ ਮੁਲਾਂਕਨ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਹ 90 ਫੀਸਦੀ ਵੱਧਦੇ ਹੋਏ 423 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ 10 ਅਮੀਰਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ’ਚ 540 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਅਰਬਪਤੀਆਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਜਾਇਦਾਦ 3.9 ਲੱਖ ਕਰੋਡ਼ ਡਾਲਰ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ 11.95 ਲੱਖ ਕਰੋਡ਼ ਡਾਲਰ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ।

ਭਾਰਤ ਦੇ 100 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਰਬਪਤੀਆਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ’ਚ ਇੰਨਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ ਇਕ ਦਹਾਕੇ ਤਕ ਮਨਰੇਗਾ ਤੇ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲਾ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਬਜਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਵਾਧੇ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ 13.8 ਕਰੋਡ਼ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ 94045 ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਦੀ ਵੰਡ² ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਕਰੀਬ ਡੇਢ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅੱਧੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨੌਂ ਅਮੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਿਜੌਰੀਆਂ ’ਚ ਬੰਦ ਹੈ ਤੇ ਅਮੀਰ-ਗਰੀਬ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਵਧਦਾ ਪਾੜਾ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਡੂੰਘਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਹੁਣ ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਵੀ ਭੈੜੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਮਹਾਮਾਰੀ ਅਤੇ ਲਾਕਡਾਊਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਰੀਬ 12.2 ਕਰੋੜ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਗੁਆਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਕਰੀਬ 75 ਫੀਸਦੀ (9.2 ਕਰੋਡ਼) ਗੈਰਰਸਮੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਨ।

ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਗਲਤ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਫਲ ਕਹੋ ਜਾਂ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਤੇ ਕੋੜਾ ਸੱਚ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਦੌਰ ’ਚ ਅਮੀਰ ਜਿੱਥੇ ਹੋਰ ਅਮੀਰ ਹੋਏ, ਉਥੇ ਹੀ ਗਰੀਬਾਂ ਦਾ ਹਾਲ ਹੋਰ ਬੁਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਪਾੜਾ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹੱਦ ਤਕ ਵਧ ਗਿਆ। ਆਕਸਫੈਮ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਮੀਰ ਲੋਕ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ’ਚ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਸਿਹਤ ਕਰਮਚਾਰੀ, ਦੁਕਾਨਾਂ ’ਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਵਿਕਰੇਤਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ’ਚ ਅਸੱਮਰਥ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਹਾਲਾਤ ’ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ’ਚ ਕਈ ਸਾਲ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ‘ਰਿਫਿਊਜੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ’ ਦੀ ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਖੁਲਾਸਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੇ ਦੁਨੀਆਭਰ ’ਚ 16 ਕਰੋਡ਼ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਠਿਕਾਣਾ ਵੀ ਖੌਹ ਲਿਆ, ਜੋ ਭੁਖਮਰੀ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਤੇ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਘਰ ਜਾਂ ਦੇਸ਼ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਸਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਵਸ ਗਏ ਸਨ।

ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਮਾਰੀ ਸਮਾਜਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉਭਾਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਡੇਨਵਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇਕ ਅਧਿਐਨ ’ਚ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਾਲ 2030 ਤਕ 20.7 ਕਰੋਡ਼ ਅਤੇ ਲੋਕ ਬੇਹੱਦ ਗਰੀਬੀ ਵੱਲ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਦੁਨਿਆਭਰ ’ਚ ਬੇਹੱਦ ਗਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਇਕ ਅਰਬ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਜਾਏਗੀ।

ਵਿਸ਼ਵ ਖੁਰਾਕੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਇਕ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 82.1 ਕਰੋਡ਼ ਲੋਕ ਹਰ ਰਾਤ ਭੁੱਖੇ ਸੋਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਜਲਦ 13 ਕਰੋਡ਼ ਹੋਰ ਲੋਕ ਭੁੱਖਮਰੀ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸੇਂਟਰ ਫਾਰ ਸਾਇੰਸ ਐਂਡ ਏਨਵਾਇਰਨਮੈਂਟ (ਸੀ.ਐੱਸ.ਈ.) ਦੀ ‘ਸਟੇਟ ਆਫ ਇੰਡਿਆਜ਼ ਏਨਵਾਇਰਨਮੈਂਟ ਇਨ ਫਿਗਰਸ 2020’ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੋਰੋਨਾ ਨਾਲ ਸੰਸਾਰਿਕ ਗਰੀਬੀ ਦਰ ’ਚ 22 ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਗਰੀਬ ਆਬਾਦੀ ’ਚ 1.2 ਕਰੋਡ਼ ਲੋਕ ਹੋਰ ਜੁੜ ਜਾਣਗੇ, ਜੋ ਦੁਨੀਆ ’ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਹੈ।

1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ’ਚ ਇਕ ਫੀਸਦੀ ਧਨਾਢਾਂ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਮਦਨ ਦੇ 6 ਫੀਸਦੀ ਹਿੱਸੇ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ ਪਰ ਬੀਤੇ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਇਹ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ ਆਰਥਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਥਿਤੀ ਵਿਗੜਦੀ ਗਈ ਹੈ। ਆਰਥਿਕ ਤੰਗੀ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦਰ ਦੀ ਰਾਹ ’ਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਜਦੋਂ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੀ ਜੇਬ ’ਚ ਪੈਸਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਸਦੀ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧੇਗੀ, ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦਰ ਵੀ ਉਦੋਂ ਵਧੇਗੀ। ਜੇਕਰ ਪੇਂਡੂ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਨਿਮਨ ਵਰਗ ਦੀ ਆਮਦਨ ਨਹੀਂ ਵਧਦੀ ਤਾਂ ਮੰਗ ’ਚ ਤਾਂ ਕਮੀ ਆਵੇਗੀ ਹੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਵਿਕਾਸ ਦਰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਵੇਗੀ।