ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਵੀ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਭੀੜ, ਆਓ ਕਰੀਏ ਮਾਨਸਿਕ ਯਾਤਰਾ

ਪਟਨਾ- ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ (ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ) ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਪੌਸ਼ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ ਸਪਤਮੀ, ਸੰਵਤ 1723 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ 6 ਸਾਲ ਇੱਥੇ ਬਿਤਾਏ ਸਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਹੈ। ਪੰਜ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਹੈ। ਗੰਗਾ ਦੇ ਸੱਜੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਇਸ 2500 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਆਉਣਾ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰੂ ਧਾਮਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਹਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਸਾਲ ਭਰ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦਾ ਆਉਣਾ-ਜਾਣਾ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਗਰ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ

ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਥਿਤ ਬਿਹਾਰ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਨੂੰ 'ਪਾਟਲੀਗ੍ਰਾਮ' ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ 'ਪਾਟਲੀਪੁੱਤਰ' ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਬੁੱਧ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਜਾਤਸ਼ਤਰੂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਭਰਪੂਰ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ। ਮੌਰੀਆ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਨਗਰ ਹੋਰ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਦੋਂ ਇਹ 14 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬਾ ਸੀ। ਇਹ ਲੰਬਾਈ ਵਿਚ ਗੰਗਾ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਥਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਢਾਈ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸਮਰਾਟ ਅਸ਼ੋਕ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵੀ ਸੀ। ਮੌਰੀਆ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਟਨਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਘਟ ਗਈ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਇਹ ਨਗਰ ਬਿਹਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਗਰ ਹੈ।

ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ

ਇਹ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮੁੱਖ ਗੁਰੂਧਾਮ ਹੈ। ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ (ਪ੍ਰਕਾਸ਼) ਇਥੇ ਹੋਇਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸਾਲਸ ਰਾਏ ਜੌਹਰੀ ਦਾ ਘਰ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸਾਲਸ ਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ‘ਸੰਗਤ’ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹ ‘ਛੋਟੀ ਸੰਗਤ’ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਸੰਨ 1666 ਈ: ਵਿਚ ਨੌਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਇਥੇ ਆਏ ਸਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 1887 ਈ: ਵਿਚ ਪਟਿਆਲਾ, ਜੀਂਦ ਅਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਹੋਰ ਵੱਧ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ। 1134 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਬਿਹਾਰ ਵਿਚ ਆਏ ਭਿਆਨਕ ਭੁਚਾਲ ਨਾਲ ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ। ਮੌਜੂਦਾ ਰੂਪ 1157 ਈ. 1130 ਈ: ਤੱਕ ਇਸ ਗੁਰੂਧਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਮਹੰਤਾਂ ਕੋਲ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾ ਕੇ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਉਸ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੈਸ਼ਨ ਜੱਜ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸੰਨ 1156 ਈ: ਵਿਚ 15 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾ ਕੇ ਗੁਰੂਧਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਉਸ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਕਮੇਟੀ ਵਿਚ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥਾਂ/ਕਮੇਟੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਤੱਵ ਸੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਗਨ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ

ਇਹ ਗੁਰੂਧਾਮ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਘਾਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਗੰਗਾ ਵਗਦੀ ਸੀ। ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਇੱਥੇ ਜਲ-ਖੇਡ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਨਦੀ 'ਤੇ ਕਿਸ਼ਤੀ 'ਤੇ ਸੈਰ ਕਰਨ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਊਘਾਟ ਸਾਹਿਬ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਊਘਾਟ ਸਾਹਿਬ ਆਲਮਗੰਜ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਉਦਾਸੀ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਨਾਮ ਦੇ ਇਕ ਧਰਮੀ ਪੁਰਸ਼ ਨਾਲ ਠਹਿਰੇ ਸਨ। ਸਥਾਨਕ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹੀਰਿਆਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਜਾਣਨ ਲਈ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਭੇਜਿਆ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਾਲਸ ਰਾਏ ਜੌਹਰੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਬਣ ਗਏ। ਸਾਲਸ ਰਾਏ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਸੰਗਤ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ। ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਦੀ ਚੱਕੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਦੀ ਰਬਾਬ ਇਸ ਗੁਰੂਧਾਮ ਵਿਚ ਸੰਭਾਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਿਆਂ ਦਿਲ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਾਂਡੀ ਸਾਹਿਬ

ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਟਨਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉਪਨਗਰ ਦਾਨਾਪੁਰ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਜੀ ਤੋਂ ਪੱਛਮੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਜਮਨਾ ਮਾਈ (ਜਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨੀ) ਨੇ ਨੌਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਰਾਤ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਹਾਂਡੀ ਵਿਚ ਖਿਚੜੀ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਮਾਈ ਜਮਨਾ ਦਾ ਇਹ ਘਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ‘ਹਾਂਡੀ ਵਾਲੀ ਸੰਗਤ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਮੌਸਮੀ ਨਦੀ 'ਸੋਮ' ਦੇ ਕੰਢੇ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਬਾਲ ਲੀਲਾ ਸਾਹਿਬ

ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਗਲੀ ਵਿਚ ਹੈ। ਰਾਜਾ ਫਤਿਹ ਚੰਦ ਮੈਣੀ ਦਾ ਇਥੇ ਘਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਧਰਮ ਪਤਨੀ ਗੁਰੂਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸਨ। ਰਾਜੇ ਦਾ ਕੋਈ ਪੁੱਤਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬਾਲ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਜੀ ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਬਾਲ ਲੀਲਾਵਾਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਰਾਜਾ ਫਤਿਹ ਚੰਦ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਬਾਲ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਦੇ ਚਰਨ ਪਾਦੁਕਾ ਅਤੇ ਜੋੜਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਬਾਲ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਲੇਲਾਂ ਅਤੇ ਪੱਥਰਾਂ ਨਾਲ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਘੜੇ ਤੋੜਦੇ ਸਨ, ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਥੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹਸਤਾਖਰਾਂ ਵਾਲੀ ਇਕ ਪਵਿੱਤਰ ਬੀੜ ਵੀ ਇੱਥੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ

ਇਹ ਗੁਰੂਧਾਮ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੋਨੇ ਵਿਚ, ਪੂਰਬੀ ਸਿਰੇ 'ਤੇ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਨੌਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਸਾਮ ਤੋਂ ਪਰਤਦਿਆਂ ਨਵਾਬ ਰਹੀਮ ਬਖ਼ਸ਼ ਅਤੇ ਨਵਾਬ ਕਰੀਮ ਬਖ਼ਸ਼ ਦੇ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਠਹਿਰੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਬਾਗ ਸੁੱਕਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਾਗ ਵਿਚ ਪੈਰ ਰੱਖਿਆ ਤਾਂ ਬਾਗ ਵਿਚ ਦਰੱਖਤਾਂ ਉੱਤੇ ਪੱਤੇ ਅਤੇ ਫੁੱਲ ਉੱਗ ਆਏ। ਨਵਾਬਾਂ ਨੇ ਇਹ ਬਾਗ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਇਮਲੀ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਪਹਿਲੇ ਇਕ ਛੋਟਾਜਿਹਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ 1971-72 ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸਾਢੇ ਛੇ ਏਕੜ ਵਿਚ ਬਣੇ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਅੱਜ ਵੀ ਫ਼ਲਾਂ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਬਗੀਚੇ ਵਿਚ ਰੁੱਖ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ।

ਜਗ ਬਾਣੀ ਈ-ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਐਪ ਨੂੰ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ

For Android:- https://play.google.com/store/apps/details?id=com.jagbani&hl=en

For IOS:- https://itunes.apple.com/in/app/id538323711?mt=8