ਬਿਹਾਰ ਚੋਣਾਂ: ਅਹੁਦਿਆਂ ਦੇ ਲਾਲਚ ’ਚ ਲੜਖੜਾ ਰਿਹੈ ਗੱਠਜੋੜ, ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਅਸਲ ਸੱਚ

ਸੰਜੀਵ ਪਾਂਡੇ

ਇਸ ਵਾਰ ਬਿਹਾਰ ਚੋਣ ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਦਿਲਚਸਪ ਹੋਣ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਇਕ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਐੱਨ.ਡੀ.ਏ. ਗੱਠਜੋੜ ਦੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਵੇਖ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬੀ.ਜੇ.ਪੀ. ਅਜੇ ਵੀ ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਤੋਂ ਵਾਂਝੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿਚ ‘ਹਾਰ’ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ ਅਜੇ ਵੀ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿਚ ਹਨ। ਇਧਰ ਲੋਕ ਜਨਸ਼ਕਤੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਆਗੂ ਚਿਰਾਗ ਪਾਸਵਾਨ, ਜੋ ਐੱਨ.ਡੀ.ਏ. ਗੱਠਜੋੜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ, ਨੇ ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬਗਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਬਗਾਵਤ ਪਿੱਛੇ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੱਸੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਚਿਰਾਗ ਪਾਸਵਾਨ ਨਿਤਿਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਉਮੀਦਵਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਨਗੇ। ਫ਼ਿਲਹਾਲ, ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਕਈ ਅਟਕਲ ਪੱਚੂ ਲਗਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਚਿਰਾਗ ਨਿਤੀਸ਼ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣਗੇ ਤਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਐੱਨ.ਡੀ.ਏ. ਗਠਜੋੜ ਨੂੰ ਝੱਲਣਾ ਪਏਗਾ। ਕੀ ਭਾਜਪਾ ਕੋਲ ਵੀ ਕੋਈ ਵਿਕਲਪਕ ਯੋਜਨਾ ਹੈ? ਕੀ ਭਾਜਪਾ ਲਾਲੂ ਯਾਦਵ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਚੋਣ ਗੱਠਜੋੜ ਕਰੇਗੀ? ਕੀ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੇਤਾ ਭੁਪੇਂਦਰ ਯਾਦਵ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸੰਪਰਕ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਗੱਠਜੋੜ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਆਵੇਗਾ? ਉਧਰ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੁਲਾਂਕਣ ਹੋਰ ਵੀ ਹੈ। ਜੇ ਭਾਜਪਾ ਨਿਤੀਸ਼ ਨੂੰ ਚਰਾਗ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਹਰਾ ਦੇਵੇਗੀ ਤਾਂ ਨਿਤੀਸ਼ ਵੀ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਸਮੇਟਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਸਰ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡਣਗੇ। ਨਿਤੀਸ਼ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣਗੇ। ਨਿਤੀਸ਼ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਚਲਾਕ ਖਿਡਾਰੀ ਹੈ। ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਚਿਰਾਗ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਪਿੱਛੇ ਭਾਜਪਾ ਦਾ ਹੱਥ ਹੈ। ਨਿਤੀਸ਼ ਦੀ ਇਕ ਬਦਲਵੀਂ ਯੋਜਨਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਭਾਜਪਾ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਗੱਠਜੋੜ ਲਈ ਖੇਡਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਨਿਤੀਸ਼ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਰਾਜਦ (ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਨਤਾ ਦਲ), ਕਾਂਗਰਸ ਗੱਠਜੋੜ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵੇਸੈ ਲੋਜਪਾ (ਲੋਕ ਜਨ ਸ਼ਕਤੀ ਪਾਰਟੀ) ਦੀ ਖੇਡ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ। ਚਿਰਾਗ ਪਾਸਵਾਨ ਨਿਤੀਸ਼ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਫਾਰਵਰਡ ਕਾਰਡ ਖੇਡਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ। ਚਿਰਾਗ ਪਾਸਵਾਨ ਨੇ ਜੇਡੀਯੂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕਈ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਸੀਟਾਂ ਉੱਤੇ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਖੜੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਐਨਡੀਏ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਝਟਕਾ ਲੱਗੇਗਾ। ਇਸ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਨੁਕਸਾਨ ਨਿਤੀਸ਼ ਨੂੰ ਹੋਵੇਗਾ।

ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਮਸਲੇ ਦੇ ਸਮੀਕਰਨ
ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਇਕ ਤੱਥ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਵੀ ਹੈ। ਇਕ ਸੱਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਿਹਾਰ ਵਿਚ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸੰਕਟ ਵਿਚ ਹੈ। ਰਾਜਦ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਹੀ ਸਮਾਜਕ ਨਿਆਂ ਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਆਰ.ਜੇ.ਡੀ. ਨੇ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮਹਾਗਠਬੰਧਨ ਨੇ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਟਿਕਟਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਸੀ.ਪੀ.ਆਈ. ਅਤੇ ਸੀ.ਪੀ.ਐੱਮ. ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਟਿਕਟਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਉੱਚੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਨਿਤਿਸ਼ ਅਤੇ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹਨ। 2005 ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਨੇ ਨਿਤੀਸ਼-ਭਾਜਪਾ ਗਠਜੋੜ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਦੇ ਕੇ ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਸੱਤਾ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਨਿਤੀਸ਼ ਅਤੇ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਸੋਸ਼ਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਗੈਰ-ਯਾਦਵ ਇਸ ਸੋਸ਼ਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿਚ ਪਛੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪਰ ਹੁਣ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਆਗੂ ਭਾਜਪਾ ਅਤੇ ਨਿਤੀਸ਼ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਹਨ। ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਯਾਦਵ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਭਾਜਪਾ ‘ਤੇ ਦਬਦਬਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਬਿਹਾਰ ਵਿਚ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਯਾਦਵ ਵੋਟਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀਆਂ। ਨਿਤੀਸ਼ ਪਛੜੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਟਿਕਾਣੇ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਨਿਤੀਸ਼ ਨੇ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਕੋਟੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੱਛੜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀਆਂ।

ਭਾਜਪਾ ‘ਚ ਯਾਦਵ ਚਿਹਰਿਆਂ ਦੀ ਆਮਦ
ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਭੁਪਿੰਦਰ ਯਾਦਵ ਨੂੰ ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪਦਿਆਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬਿਹਾਰ ਵਿਚ ਭਾਜਪਾ ਪੱਛੜੇ ਵਰਗ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਕਰੇਗੀ। ਭੁਪੇਂਦਰ ਯਾਦਵ ਨੇ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭਾਜਪਾ ਵਿੱਚ ਯਾਦਵ ਚਿਹਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਿਤਿਆਨੰਦ ਰਾਏ, ਨੰਦ ਕਿਸ਼ੋਰ ਯਾਦਵ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਰਾਮਕ੍ਰਿਪਾਲ ਯਾਦਵ ਬਿਹਾਰ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਵੱਡੇ ਚਿਹਰੇ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਯਾਦਵ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਤਿੰਨੋਂ ਯਾਦਵ ਆਗੂ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਹ ਆਗੂ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਉੱਚੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਭਾਲਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਯਾਦਵ ਅਜੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਆਗੂ ਲਾਲੂ ਯਾਦਵ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਭੁਪਿੰਦਰ ਯਾਦਵ ਦਾ ਯਾਦਵਵਾਦ ਬਿਹਾਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਝਾਰਖੰਡ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ। ਪਿਛਲੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਭਾਜਪਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਵਿੰਦਰ ਰਾਏ ਦੀ ਟਿਕਟ ਕੱਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਭੁਪਿੰਦਰ ਯਾਦਵ ਨੇ ਰਾਜਦ ਵਲੋਂ ਯਾਦਵ ਆਗੂ ਬੀਬੀ ਅੰਨਪੂਰਨਾ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਕੋਡੇਰਮਾ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ। ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹਾਸ਼ੀਏ 'ਤੇ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ। ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਕੋਟੇ ਵਾਲੀਆਂ ਕਈ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਨਿਤੀਸ਼ ਨੇ ਅਤਿ ਪਛੜੀਆਂ ਸ਼ੇਣੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ 2019 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਹਾਰ ਦੀਆਂ ਜਹਾਨਾਬਾਦ ਅਤੇ ਕਟਿਹਾਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟਾਂ ਭੂਮੀਗਤ ਜਾਤੀ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਗਈਆਂ।

ਅਹੁਦਿਆਂ ਦੇ ਲਾਲਚ ’ਚ ਲੜਖੜਾ ਰਿਹੈ ਗੱਠਜੋੜ 
ਇਕ ਪਾਸੇ ਜਿੱਥੇ ਐੱਨ.ਡੀ.ਏ. ਗੱਠਜੋੜ ‘ਚ ਤਾਲਮੇਲ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਪਰ ਗੱਠਜੋੜ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੜਖੜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਮਹਾਗੱਠਜੋੜ ਵਿਚ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋ ਜਾਣ ਬਾਅਦ ਤਾਲਮੇਲ ਕਾਫ਼ੀ ਚੰਗਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਰਾਜਦ ਨੇ ਉਪੇਂਦਰ ਕੁਸ਼ਵਾਹਾ ਦੀ ਆਰ.ਐੱਲ.ਐੱਸ.ਪੀ. ਅਤੇ ਮੁਕੇਸ਼ ਸਹਨੀ ਦੀ ਵੀ.ਆਈ.ਪੀ. ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਮਹਾਗੱਠਜੋੜ ਤੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਰਾਜਦ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚਾਲੇ ਭੰਬਲਭੂਸਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਵਾਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਆਰ.ਐੱਲ.ਐੱਸ.ਪੀ. ਅਤੇ ਵੀ.ਆਈ.ਪੀ. ਦੋਵੇਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਚੋਣ ਨਤੀਜਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਐੱਨ.ਡੀ.ਏ. ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਅਹੁਦੇ ਦਾ ਲਾਲਚ ਦੇ ਕੇ ਭਾਜਪਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਹਾਸਲ ਕਰੇਗੀ। ਇਸ ਲਈ ਮਹਾਗੱਠਜੋੜ ਵਿਚ ਖੱਬੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਹਿੱਸਾ ਦੇਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣ ਗਈ। ਟਿਕਟ ਵੰਡ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮਹਾਗੱਠਜੋੜ ਇਸ ਸਮੇਂ ਐੱਨ.ਡੀ.ਏ. 'ਤੇ ਭਾਰੀ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਨੇ ਇਸ ਵਾਰ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੀਕਰਨ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਰਾਜਦ ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ ਲਾਲੂ ਯਾਦਵ ਦੇ ਐੱਮ.ਵਾਈ. (ਮੁਸਲਿਮ-ਯਾਦਵ) ਸਮੀਕਰਨ 'ਤੇ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਲੜੇਗੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਦ ਨੇ ਕੁਝ ਯਾਦਵ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਵਾਲੀਆਂ ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਰਾਜਦ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਦ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਛੱਡਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਰਾਜਦ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੀਟ ਵੰਡ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਦਿਲ ਵੱਡਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀਟਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ।