ਅਰਾਵਲੀ ਪਰਬਤ ਖ਼ਤਰੇ ''ਚ: ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਨਵੀਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ : ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਪਰਬਤ ਲੜੀ, ਅਰਾਵਲੀ, ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਕਾਰਨ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸਦੇ ਵਿਆਪਕ ਵਾਤਾਵਰਣਕ ਮਹੱਤਵ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਦਾ ਡਰ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਗੁਜਰਾਤ ਤੋਂ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਅਰਾਵਲੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮਾਰੂਥਲੀਕਰਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਰੁਕਾਵਟ, ਜ਼ਮੀਨੀ ਪਾਣੀ ਰੀਚਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਬਫਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ।

ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ
ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਰਾਵਲੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭੂ-ਰੂਪਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 100 ਮੀਟਰ ਉੱਚੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਢਲਾਨਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਪਰੋਂ ਦੇਖਣ 'ਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਰਗੀਕਰਨ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਬਦਲਾਅ ਵਾਤਾਵਰਣਕ ਪੱਖੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨੀਵੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ, ਪਥਰੀਲੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਫੈਲਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਰਾਵਲੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵਾਤਾਵਰਣਕ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਹਨ।

ਵਾਤਾਵਰਣਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਇਹ "ਨੀਵੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ" ਸਿਰਫ਼ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨਹੀਂ ਹਨ; ਇਹ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪਾਣੀ ਰੀਚਾਰਜ ਜ਼ੋਨ, ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਗਲਿਆਰੇ, ਧੂੜ ਦੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਰੈਗੂਲੇਟਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਅਰਾਵਲੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਇਸ ਦੀ ਉਚਾਈ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਰੀਚਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ-ਐਨਸੀਆਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਾਰੂਥਲੀ ਫੈਲਾਅ ਅਤੇ ਧੂੜ ਦੇ ਤੂਫਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਰੁਕਾਵਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੀਵੀਆਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਨਕਸ਼ੇ ਨੂੰ ਮੁੜ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦਾ, ਸਗੋਂ ਵਾਤਾਵਰਣਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਜੋ ਖਿਤਿਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਸੁਰੱਖਿਆ ਰਹਿਤ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ
ਇੱਕ ਉਚਾਈ-ਆਧਾਰਿਤ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਇਸ ਜੀਵਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਕਾਨੂੰਨੀ ਟਾਪੂਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਖੇਤਰ 100 ਮੀਟਰ ਦੀ ਹੱਦ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੁਣ ਮਾਈਨਿੰਗ, ਉਸਾਰੀ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਵਾਤਾਵਰਣਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੋਵੇ।

ਇਸ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਘੱਟ ਹੋਣਗੀਆਂ । ਪਰ ਵਾਤਾਵਰਣਕ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ, ਰੁਕਾਵਟ ਘਟਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਅਕਸਰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਨਿਘਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੈਪੀਟਲ ਰੀਜਨ (NCR) ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣ, ਖਣਿਜਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਖੇਤਰ ਹੋਣ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਕਾਰਨ ਅਰਾਵਲੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਹੈ। ਅਰਾਵਲੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਇਸ ਪੁਰਾਣੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਲਗਭਗ 90% ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਮਾਈਨਿੰਗ ਅਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ, ਜਦੋਂ ਵਾਤਾਵਰਣਕ ਹਕੀਕਤ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਖਾਤਮੇ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨੀਵੇਂ ਫਾਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹਟਾਉਣ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਟੇਬਲ ਡਿੱਗਣ, ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਣ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ-ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਟਕਰਾਅ ਵਧਣ ਵਰਗੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
 

The Aravalli is not just a mountain range it is North India’s green wall, water bank, and climate shield.

Redefining hills below 100 meters as “non-Aravalli” risks opening nearly 90% of this ancient ecosystem to mining and destruction. From blocking desertification to recharging… https://t.co/87L5e5R1sa pic.twitter.com/DKlaOgm6Ij

— Parihar Rishabh Singh🦅 (@RSParihar_1) December 18, 2025