ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ’ਤੇ ਇੰਨੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਕਿਉਂ

ਟੈਮੀ ਹਾਰਬੋਲਟ ਲੁਈਸਵਿਲੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਜੈਂਡਰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂ ਵੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਔਰਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਦੀਆਂ ਆਂਈਆਂ ਹਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ 1800 ਤੋਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ 80 ਫ਼ੀਸਦੀ ਔਰਤਾਂ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਹਾਰਬੋਲਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਖੋਜ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਔਰਤਾਂ ਹੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਸਿਖਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਤੂ ਬਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਘਰ ਵਿਚ ਰੁੱਖ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਉਗਾਏ। ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਗਾਵਾਂ, ਮੱਝਾਂ, ਬਲਦ, ਬੱਕਰੀਆਂ, ਭੇਡਾਂ, ਕੁੱਤੇ, ਖਰਗੋਸ਼, ਬੱਤਖ ਆਦਿ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿਰਫ਼ ਔਰਤਾਂ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਹਾਰਬੋਲਟ ਦੀ ਗੱਲ ਸਹੀ ਹੈ।

ਅੱਜ ਵੀ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਔਰਤਾਂ ਹੀ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੋਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਚਾਰਾ ਪਾਉਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨਹਾਉਂਦੀਆਂ-ਧੁਆਉਂਦੀਆਂ ਵੀ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਕਈ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਸ ਲੇਖਕਾ ਨੇ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਨੌਕਰੀਪੇਸ਼ਾ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਬਿੱਲੀਆਂ, ਕੁੱਤਿਆਂ, ਖਰਗੋਸ਼ਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਦਫ਼ਤਰ ਲੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਈ ਕੰਪਨੀਆਂ ਆਪਣੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਕੁਝ ਅਜਿਹੀਅਾਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨਾਲ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਅਤੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ। ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਭਾਰਤ, ਇੱਥੇ ਇਕੱਲੀਆਂ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਆਪਣੀ ਸੰਗਤ ਲਈ ਕੋਈ ਜਾਨਵਰ ਪਾਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਈ ਮੁੰਡੇ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਹਾਰਬੋਲਟ ਮੁਤਾਬਕ ਅਮਰੀਕਾ ’ਚ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਵੀ ਦੇਖਣ ’ਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਨਾਥ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਉਹ ਬੀਮਾਰ ਹੋ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜਕੱਲ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੈਟਰਨਰੀ ਕਲੀਨਿਕ ਵੱਡੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ’ਚ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਇਲਾਜ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗਾ ਹੈ। ਜਾਨਵਰਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਜਿਹੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਵੀ ਕੋਈ ਸਖ਼ਤ ਕਾਨੂੰਨ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਇੱਥੇ ਕਾਨੂੰਨ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੌਣ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਉਦਾਹਰਣ ਵੇਖੋ।

ਅੱਜਕੱਲ ਅਕਸਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਵਾਰਾ ਪਸ਼ੂ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਾਵਾਰਾ ਪਸ਼ੂ ਵੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਜਿੱਤ-ਹਾਰ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਵੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਸੈਂਕੜੇ ਪਸ਼ੂ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਕੰਢੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਾਣ ਲਈ ਵੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੀਣ ਲਈ ਪਾਣੀ। ਸੱਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਜਾਨਵਰ ਅਾਵਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਦੇ ਪਾਲਤੂ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ ਪਰ ਉਹ ਮਨੁੱਖੀ ਲਾਲਚ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ।

ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਉਹ ਦੁੱਧ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ, ਬੁੱਢੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਕੋਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਿਉਂ ਕਰੇ? ਖੁਆਓ, ਪਿਆਓ। ਇਹ ਬੇਚਾਰੇ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣ? ਕੀ ਕਰਨ? ਕੀ ਖਾਣ? ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਵੜਦੇ ਹਨ। ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਅੱਜਕੱਲ, ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿਚ, ਜਦੋਂ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਵੱਛਿਆਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਖਦੇੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੇ ਇਹ ਬੱਚੇ ਭੁੱਖ-ਪਿਆਸ ਨਾਲ ਮਰ ਵੀ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੀ ਫਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ?

ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੁੱਤੇ, ਲਾਵਾਰਿਸ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਹੀ ਆਪਣੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਪਸ਼ੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਕਿੰਨੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲੈ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ?

ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਇਹ ਧਰਤੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਵੀ ਓਨੀ ਹੀ ਹੈ ਜਿੰਨੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਪਰ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਲਈ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪਸ਼ੂ, ਪੰਛੀ, ਦਰਿਆ, ਪਹਾੜ ਸਭ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਬਹੁਤ ਮਾਨਵੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਵੀਡੀਓ ਵਿਚ ਇਕ ਹਿਰਨ ਦੇ ਇਕ ਅਨਾਥ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਇਕ ਔਰਤ ਨੇ ਆਪਣਾ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾ ਕੇ ਪਾਲਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਹਿਰਨ ਦਾ ਬੱਚਾ ਇਸ ਔਰਤ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਸਮਝਦਾ ਸੀ।

ਦੂਸਰੀ ਵੀਡੀਓ ਵਿਚ ਕਾਰ ਵਿਚ ਸਫਰ ਕਰ ਰਹੇ ਇਕ ਲੜਕੇ ਨੇ ਇਕ ਵੱਛੇ ਦੀ ਲੱਤ ਨੂੰ ਦੋ ਮੋਟੀਆਂ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਦੇਖਿਆ। ਉਹ ਕਾਰ ਤੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲੱਗਾ ਪਰ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ। ਫਿਰ ਕਈ ਹੋਰ ਕਾਰਾਂ ਉਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆ ਕੇ ਰੁਕੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਲੱਤ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਇਹ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਨੇੜੇ ਹੀ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਬੱਚਾ ਬਾਹਰ ਆਇਆ, ਉਹ ਭੱਜ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਵੱਲ ਦੌੜਿਆ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਪੀਣ ਲੱਗਾ। ਖੂਹ ਵਿਚ ਡਿੱਗੀ ਬਿੱਲੀ ਨੂੰ ਇਕ ਲੜਕੇ ਨੇ ਰੱਸੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਸੀ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਮਿਸਾਲਾਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਅਪਣਾਉਣ ਵਾਲੀਅਾਂ ਹਨ।

ਪਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਘਟਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਇਹ ਸੋਚਣ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਵਿਚ, ਹਰ ਜਾਨਵਰ, ਕੀੜੇ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਐਲਗੀ, ਹਰ ਇਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਵੀ, ਜਾਨਵਰ ਸਿਰਫ਼ ਇਕੱਲੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਹੀ ਦੋਸਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਿੱਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬੱਚੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸ਼ਮਾ ਸ਼ਰਮਾ