ਚੀਨ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਗਲ਼ ਘੁੱਟ ਦਿੱਤਾ

ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਇਕ ਜਗ੍ਹਾ ਲਈ , ਸ਼ੰਘਾਈ ਦੇ ਪੱਛਮ ’ਚ ਸੂਜੌ ’ਚ ਇਕ ਵਿਗਿਆਨ ਪਾਰਕ ਬਾਯੋਬੇ ’ਚ ਅਸਲ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੰਕੇਤ ਹਨ। ਬਾਇਓਟੈੱਕ ਅਤੇ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਸਟਾਰਟ-ਅਪ ਵਾਲੇ 5 ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਟਾਵਰ ’ਚ, ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ’ਚ ਇਕ ਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਇਕ ਜਨਰੇਟਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼। ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ ਜਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ’ਚ ਫੰਡਿੰਗ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਦਫਤਰ ਖਾਲੀ ਪਏ ਹਨ।

ਮੌਕਾਪ੍ਰਸਤ ਡੀਲਰ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਜਾਂ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ’ਚ ਵੇਚਣ ਲਈ ਸਸਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਉਪਕਰਣ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਉਭਰੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਕਾਰਡ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਖਿਲਾਰ ਦਿੱਤੇ। ਕਈ ਦਫਤਰ ਧੂੜ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬਾਯੋਬੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਖਾਲੀ ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ‘ਸਬ-ਲੀਜ਼’ ’ਤੇ ਦੇਣ (ਪਟੇ ’ਤੇ ਦੇਣ) ਦੀ ਆਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਸੂਬੇ ਵਲੋਂ ਸੰਚਾਲਿਤ ਪਾਰਕ ਦੀ ਬੇਜ਼ਾਨ ਸਥਿਤੀ , ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਦੀ ਅਤਿ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ’ਚ ਚੀਨ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਿਸਾਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉੱਦਮੀ ਪੂੰਜੀ ਉਦਯੋਗ ’ਚ ਇਕ ਵਿਆਪਕ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਬੀਜਿੰਗ ਸਥਿਤ ਇਕ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨੇ ਉੱਚ ਜ਼ੋਖਿਮ ਵਾਲੀਆਂ ਸਟਾਰਟ-ਅਪ ਕੰਪਨੀਆਂ ’ਚ ਨਿੱਜੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, ‘‘ ਅਮਰੀਕਾ ਪਿੱਛੋਂ ਚੀਨ ਦੁਨੀਆ ’ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਵੀ.ਸੀ. ਮੰਜ਼ਿਲ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ।’’ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਅਤੇ ਨਿਵੇਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਵਿਡ 19 ਮਹਾਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮਾਣਮੱਤੇ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਉਮੀਦ ਹੈ, ਹੁਣ ਅਲੀਬਾਬਾ ਅਤੇ ਟੇਨਸੈਂਟ ਵਰਗੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਮੋਬਾਈਲ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੇ ਆਉਣ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਕੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਅਹਿਮ ਤਕਨੀਕੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਬਣ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ ਪੂਰਾ ਉਦਯੋਗ ਸਾਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਉੱਦਮੀ ਭਾਵਨਾ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਖਣਾ ਬਹੁਤ ਦੁਖਦ ਹੈ।’’

ਅੰਕੜਿਆਂ ’ਚ ਵੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦਾ ਭਾਵ ਝਲਕਦਾ ਹੈ। ਡੇਟਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਆਈ.ਟੀ.ਜੂਜੀ ਅਨੁਸਾਰ, 2018 ’ਚ, ਜਦ ਵੀ.ਸੀ. ਨਿਵੇਸ਼ ਆਪਣੀ ਸਿਖਰ ’ਤੇ ਸੀ, ਚੀਨ ’ਚ 51,302 ਸਟਾਰਟ-ਅਪ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। 2023 ਤਕ, ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਘੱਟ ਕੇ 1,202 ’ਤੇ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਸਾਲ ਹੋਰ ਵੀ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ।

ਲੰਡਨ ਸਕੂਲ ਆਫ ਇਕਨਾਮਿਕਸ ’ਚ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਕੇ.ਯੂ. ਜਿਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਦਯੋਗ ‘ਚੀਨ ਦੀ ਉੱਦਮਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਨੂੰ ਬੜ੍ਹਾਵਾ ਦੇਣ ਲਈ ਅਹਿਮ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ, ‘‘ ਗਲੋਬਲ ਨਿਵੇਸ਼ ਦਾ ਵਹਾਅ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਮੁੱਲਾਂਕਣ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਗਿਰਾਵਟ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਨਵੀਨਤਾ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰੇਗੀ।''

ਇਸ ਖੇਤਰ ’ਚ ਸੰਕਟ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਚੀਨੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ’ਚ ਮੰਦੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਚੱਲੇ ਕੋਵਿਡ-19 ਲਾਕਡਾਊਨ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ ਬਬਲ ਫਟਣ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਇਕੁਵਿਟੀ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ’ਚ ਠਹਿਰਾਅ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਦੁਵੱਲਾ ਤਣਾਅ ਵਧਿਆ ਹੈ, ਅਮਰੀਕਾ ਸਥਿਤ ਨਿਵੇਸ਼ਕ ਵੀ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ’ਤੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਏ ਹਨ।

ਪਰ ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ੀ ਜਿਨਪਿੰਗ ਵਲੋਂ ਲਏ ਗਏ ਸਿਆਸੀ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੱਖ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਚੀਨ ’ਚ ਨਿੱਜੀ ਕਾਰੋਬਾਰ ਲਈ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਨਾਟਕੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਕੰਪਨੀਆਂ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜੋ ਏਕਾਧਿਕਾਰਵਾਦੀ ਹਨ ਜਾਂ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਅਨੁਕੂਲ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਵਪਾਰਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਹੈ।

‘‘5 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਉੱਦਮ ਪੂੰਜੀ (ਵੀ.ਸੀ.) ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਇਕੁਵਿਟੀ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। \\\"ਉਹ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ ਲੋਕ ਸਨ,\\\" ਇੱਕ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, \\\"ਹੁਣ ਉਹ ਉਦਾਸ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਦੇਖਦੇ।'' ਅਲੀਬਾਬਾ ਦੇ ਜੈਕ ਮਾ ਅਤੇ ਟੇਨਸੈਂਟ ਦੇ ਪੋਨੀ ਮਾ ਵਰਗੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਨੇ ਚੀਨੀ ਉੱਦਮੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਆਪਣੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕਿਸਮਤ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।

2020 ਦੀ ਆਖਰੀ ਤਿਮਾਹੀ ਤੱਕ, ਦੋਵਾਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਸੰਯੁਕਤ 1.5 ਟ੍ਰਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਸੀ। ਇਹ ਸੁਫਨਾ ਨਵੰਬਰ 2020 ਵਿੱਚ ਟੁੱਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਬੀਜਿੰਗ ਨੇ ਅਲੀਬਾਬਾ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਕੇ ਬਣੀ ਫਿਨਟੇਕ ਕੰਪਨੀ, ਐਂਟੀ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਆਈ.ਪੀ.ਓ. ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਜੈਕ ਮਾ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ 'ਨਿਗਰਾਨੀ ਇੰਟਰਵਿਊ' ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸੈਕਟਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੀ ਅਸੰਭਵਤਾ ਨੂੰ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਆਸ਼ਾਵਾਦ, ਜੋ ਜੋਖਮ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਉੱਦਮੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।

ਸ਼ੰਘਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਰੀਅਲ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, “ਕੰਪਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਜੋਖਮ ਕਿਉਂ ਉਠਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ? ਅਸੀਂ 5 ਸਾਲ ਤਕ ਸਟਾਰਟ-ਅੱਪ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ।’’

ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਟਾਰਟ-ਅੱਪ ਕੰਪਨੀਆਂ ਇਸ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਨਿਵੇਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਵੇਚਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਸਟਾਕ ਐਕਸਚੇਂਜ 'ਤੇ ਸੂਚੀਬੱਧ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਮਿਤੀ ਤੱਕ ਐਕੁਆਇਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ੇਅਰਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਖਰੀਦ ਲੈਣਗੇ। ਪਰ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲਹਿਰ ਨੇ ਵੀ.ਸੀ. ਫਰਮਾਂ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਦੀਵਾਲੀਆ ਨਿਵੇਸ਼ਕ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤੋਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਚੀਨੀ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਕੈਕਸਿਨ ਨੇ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਰਕਾਰੀ ਮਾਲਕੀ ਵਾਲੇ ਵੀ.ਸੀ. , ਸ਼ੇਨਜ਼ੇਨ ਕੈਪੀਟਲ ਗਰੁੱਪ ਨੇ 2023 ਤੱਕ 41 ਮੁਕੱਦਮੇ ਦਾਇਰ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 35 ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਨ ਜੋ ਇੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਮਿਤੀ ਤੱਕ ਜਨਤਕ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ੇਅਰਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦਿਆ।

ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ੰਘਾਈ-ਅਧਾਰਤ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, \"ਇਹ ਉਦਯੋਗ ਇੱਕ 10,000 ਪੌਂਡ ਦਾ ਗੁਰੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਚਿੰਪੈਂਜੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਤੱਕ ਸੁੰਗੜਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। \" ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੀਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਗਲ਼ ਘੁੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਐਲੇਨੋਰ ਓਲਕੋਟ ਅਤੇ ਵਾਂਗ ਜੁਏਕਿਆਓ