'ਖੋ ਖੋ'-ਗੁੰਮਨਾਮੀ ਤੋਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਖਰ ਤੱਕ : ਸੁਧਾਂਸ਼ੂ ਮਿੱਤਲ

ਸਪੋਰਟਸ ਡੈਸਕ: ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੇ ਰੋਮਾਂਚਕ ਖੇਡ 'ਖੋ-ਖੋ' ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀ ਪੌਰਾਣਿਕ ਕਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਘਾਹ ਜਾਂ ਮੈਦਾਨਾਂ 'ਤੇ ਨਿਯਮਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। 'ਖੋ' ਮਰਾਠੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਜਾਓ ਅਤੇ ਪਿੱਛਾ ਕਰੋ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਖੇਡੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ 'ਖੋ-ਖੋ' ਨੂੰ ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤੀ ਖੇਡ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਬੱਡੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜੀ ਦਿਲਚਸਪ ਟੈਗ ਗੇਮ ਹੈ। ‘ਖੋ-ਖੋ’ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਵਰਣਨ ਮੌਰੀਆ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ (ਚੌਥੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ) 'ਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ‘ਖੋ-ਖੋ’ ਖੇਡ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਭਾਰਤ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਰੱਥਾਂ 'ਤੇ 'ਖੋ-ਖੋ' ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਵਿਰੋਧੀ ਰੱਥ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਰਾਥੇਰਾ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਭਿਮੰਨਿਊ ਨੇ ਮਹਾਭਾਰਤ ਯੁੱਧ ਦੇ 13ਵੇਂ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਰਚੇ ਗਏ ਚੱਕਰਵਿਊ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ 'ਖੋ-ਖੋ' ਵਿਚ ਵਰਤੀ ਗਈ ਰਣਨੀਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ 'ਖੋ-ਖੋ' ਦੇ ਹੁਨਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਕੌਰਵ ਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਸੀ।
ਡੇਕਨ ਜਿਮਖਾਨਾ ਪੁਣੇ ਜਿਸ ਦਾ ਗਠਨ ਲੋਕਮਾਨਯ ਤਿਲਕ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਸ ਖੇਡ ਦੇ ਰਸਮੀ ਨਿਯਮ ਤੈਅ ਕੀਤੇ। ਸਾਲ 1923-24 ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਸਕੂਲ ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਪੇਂਡੂ ਪੱਧਰ 'ਤੇ 'ਖੋ-ਖੋ' ਨੂੰ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਗਏ। ਇਸ ਖੇਡ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਰਵਾਇਤੀ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਲ 1928 ਵਿੱਚ ਗਠਿਤ 'ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਫਿਜ਼ੀਕਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਬੋਰਡ' ਦੁਆਰਾ ਸਾਲ 1935 ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ 'ਖੋ-ਖੋ' ਦੀ ਖੇਡ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1936 ਦੇ ਬਰਲਿਨ ਓਲੰਪਿਕ ਵਿੱਚ ਅਮਰਾਵਤੀ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਵਿਆਮ ਪ੍ਰਸਾਰਕ ਮੰਡਲ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਡ ਨੂੰ ਅਡੋਲਫ ਹਿਟਲਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਲਾਹਿਆ ਸੀ। ਸਾਲ 1938 ਵਿੱਚ ਆਲ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰਡ ਨੇ 'ਖੋ-ਖੋ' ਖੇਡ ਦੀ ਦੂਜੀ ਨਿਯਮ ਪੁਸਤਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ। ਇਸੇ ਸਾਲ ਅਕੋਲਾ ਵਿਖੇ ਇੰਟਰ ਜ਼ੋਨਲ ਸਪੋਰਟਸ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ 'ਖੋ-ਖੋ' ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ 'ਖੋ-ਖੋ' ਦੇ ਕਈ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ 1955-56 ਵਿੱਚ ‘ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਖੋ-ਖੋ ਬੋਰਡ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਪਹਿਲੀ ਪੁਰਸ਼ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋ-ਖੋ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ 25 ਦਸੰਬਰ 1959 ਤੋਂ 01 ਜਨਵਰੀ 1960 ਤੱਕ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋ-ਖੋ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ 13 ਤੋਂ 16 ਅਪ੍ਰੈਲ 1961 ਤੱਕ ਕੋਲਹਾਪੁਰ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਖੇ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸਾਲ 1964 ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਇੰਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ 5ਵੀਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋ-ਖੋ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
'ਖੋ-ਖੋ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ ਇੰਡੀਆ' ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਾਲ 1966 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਲੜਕਿਆਂ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋ-ਖੋ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਸਾਲ 1970 ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਿਸ਼ੋਰ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋ-ਖੋ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਸਾਲ 1974 ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। 1982 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ 9ਵੀਆਂ ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਖੋ-ਖੋ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਮੈਚ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਾਲ 1987 ਵਿੱਚ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਤੀਜੀਆਂ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਖੋ-ਖੋ ਖੇਡ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡਾਂ 'ਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 'ਖੋ-ਖੋ' ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੋ-ਖੋ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਸਾਲ 1996 'ਚ ਕਰਵਾਈ ਗਈ, ਜਿਸ ਨੇ 'ਖੋ-ਖੋ' ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦਿਵਾਈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅੱਜ ਇਹ ਖੇਡ 36 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਲ 1998 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਨੇਤਾਜੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਗੋਲਡ ਕੱਪ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋ-ਖੋ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ। 'ਖੋ-ਖੋ' ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ, 'ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋ-ਖੋ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ' ਦਾ ਗਠਨ ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਸਾਲ 2018 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋ-ਖੋ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ 'ਖੋ-ਖੋ' ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੇਡੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਹੈ। ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 20 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋ-ਖੋ ਟੀਮਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਗੌਰਵਮਈ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਖੋ-ਖੋ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧਦੀ ਰਹੇਗੀ।