Fact Check: ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਫਾਰਮੇਸ਼ਨ ਦੀ ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਮਹਾਕੁੰਭ ''ਚ ਹੋਏ ਏਅਰ ਸ਼ੋਅ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਹੀਂ ਹੈ
Monday, Mar 03, 2025 - 03:48 AM (IST)
Fact Check By BOOM
ਮਹਾਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਮਹਾਕੁੰਭ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋਈ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ ਵੱਲੋਂ ਸੰਗਮ ਮੇਲਾ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਏਅਰ ਸ਼ੋਅ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਇਕ ਗੈਰ-ਸਬੰਧਿਤ ਤਸਵੀਰ ਵਾਇਰਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
ਇਸ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਜਹਾਜ਼ ਇਕੱਠੇ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਬਣਾਉਂਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।
ਜਦੋਂ BOOM ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਵਾਇਰਲ ਤਸਵੀਰ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ 2019 ਤੋਂ ਇੰਟਰਨੈੱਟ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਹਾਕੁੰਭ 'ਚ ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਏਅਰ ਸ਼ੋਅ ਦੌਰਾਨ ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਬਣਨ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਤਸਵੀਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਯੂਜ਼ਰਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲਾਈਵ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਅਤੇ ਇੰਡੀਆ ਨਿਊਜ਼ ਵਰਗੇ ਆਉਟਲੈਟਸ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਅਨੁਰਾਗ ਠਾਕੁਰ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ ਮਹਾਕੁੰਭ ਏਅਰ ਸ਼ੋਅ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੋਸਟ ਨੂੰ ਐਡਿਟ ਕਰਕੇ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਭਾਜਪਾ ਵਿਧਾਇਕ ਸੰਜੇ ਸਤੇਂਦਰ ਪਾਠਕ ਨੇ ਵੀ ਐਕਸ 'ਤੇ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਫੇਸਬੁੱਕ 'ਤੇ ਇਕ ਯੂਜ਼ਰ ਨੇ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ, ''ਸੁਖੋਈ 30 MKI ਜਹਾਜ਼ ਨੇ ਮਹਾਕੁੰਭ 2025 ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਮਹਾਦੇਵ ਦੇ ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਬਣਾ ਕੇ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਹੁਨਰ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਗਰਜਦਾ ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਜਹਾਜ਼ ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ।
ਫੈਕਟ ਚੈੱਕ: ਵਾਇਰਲ ਤਸਵੀਰ ਹਾਲ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਵਾਇਰਲ ਤਸਵੀਰ ਦੀ ਰਿਵਰਸ ਇਮੇਜ ਸਰਚ ਕਰਨ 'ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਾਲ 2019 ਅਤੇ 2020 ਦੀਆਂ ਕਈ ਫੇਸਬੁੱਕ ਅਤੇ ਐਕਸ ਪੋਸਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਕੁਝ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਖਬਰਾਂ 'ਚ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ 'ਚ ਆਯੋਜਿਤ ਮਹਾਕੁੰਭ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇੰਟਰਨੈੱਟ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸੀ।
ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸਾਨੂੰ 4 ਮਾਰਚ, 2019 ਨੂੰ ਕਿਰਲੋਸਕਰ ਆਇਲ ਇੰਜਣ ਲਿਮਟਿਡ (KOEL) ਦੇ ਫੇਸਬੁੱਕ ਪੇਜ 'ਤੇ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉਹੀ ਤਸਵੀਰ ਮਿਲੀ। ਇਸ ਪੋਸਟ 'ਚ ਮਹਾਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਮਹਾ' ਸੈਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਕੈਨ ਕਰਨ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਪਾਇਆ ਕਿ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਇਲ ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉਹੀ ਅਸਲੀ ਫੋਟੋ ਹੁਣ ਕੱਟੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਇਰਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਪੋਸਟਰ ਕੋਇਲ ਦੇ ਪੇਜ 'ਤੇ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਮਹਾਕੁੰਭ 'ਚ ਕਰਵਾਏ ਏਅਰ ਸ਼ੋਅ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਸਵੀਰ ਦਾ ਕੋਈ ਸਬੰਧ
ਅਸੀਂ ਮਹਾਕੁੰਭ ਵਿਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਏਅਰ ਸ਼ੋਅ ਦੇ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਵੀ ਦੇਖੇ ਪਰ ਵਾਇਰਲ ਤਸਵੀਰ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਕੋਈ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ ਵੱਲੋਂ ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਵਨੀਸ਼ ਕੇ ਅਵਸਥੀ ਨੇ ਮਹਾਕੁੰਭ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਮੌਕੇ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਇਸ ਏਅਰ ਸ਼ੋਅ ਦੇ ਕੁਝ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਵੀ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਵੀ ਵਾਇਰਲ ਦਾਅਵੇ ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਸੀਨ ਨਹੀਂ ਹੈ।
On the final day of #Mahakumbh 2025, the Indian Air Force marked a grand conclusion with a spectacular air show over the #KumbhMela grounds. This breathtaking display was a fitting tribute to the world's largest spiritual gathering, which saw an unprecedented 64 crore devotees… pic.twitter.com/72zvgljcp6
— Awanish K Awasthi (@AwasthiAwanishK) February 26, 2025
ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਫਾਈਟਰ ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਫਾਰਮੇਸ਼ਨ
ਅਸੀਂ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤੇ ਸੁਖੋਈ 30 MKI ਜਹਾਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ ਕਈ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਾਰਮੇਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਬਣਤਰ ਵਾਇਰਲ ਤਸਵੀਰ ਵਰਗਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਇੱਕ ਗਠਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਵਰਗੀ ਬਣਤਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
(Disclaimer: ਇਹ ਫੈਕਟ ਚੈੱਕ ਮੂਲ ਤੌਰ 'ਤੇ BOOM ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ Shakti Collective ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ‘ਜਗ ਬਾਣੀ’ ਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ)
