Fact Check : ਈ.ਵੀ.ਐੱਮ. ''ਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦਾ 2019 ਦਾ ਵੀਡੀਓ ਹਾਲੀਆ ਚੋਣਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ

ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨਾਂ (EVMs) ਵਿੱਚ ਗੜਬੜੀਆਂ ਬਾਰੇ ਤੇਲਗੂ ਅਖਬਾਰ 'ਨਵਾ ਤੇਲੰਗਾਨਾ' ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੰਪਾਦਕ ਐੱਸ. ਵੀਰੱਈਆ ਦਾ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਯੂਜ਼ਰਸ ਨੇ ਇਸ ਵੀਡੀਓ ਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ 'ਚ ਸੰਪੰਨ ਹੋਈਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਹੈ? 
ਤੇਲਗੂ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀਰੱਈਆ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ 20 ਲੱਖ ਈ.ਵੀ.ਐੱਮ. ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ 60 ਲੱਖ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਠੇਕੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਪੈਸੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ।''

-ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, "ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਕੋਲ ਕਰੀਬ 40 ਲੱਖ ਈ.ਵੀ.ਐੱਮ. ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਹੈ। ਬਾਕੀ 20 ਲੱਖ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਕਿੱਥੇ ਹਨ? ਇਹ ਸਵਾਲ ਹੈ।"

-ਉਸ ਨੇ 2 ਮਿੰਟ ਦੇ ਕਲਿੱਪ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ, "ਜਦੋਂ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਨੇ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਤੋਂ 20 ਲੱਖ ਈ.ਵੀ.ਐੱਮ ਜੋ ਕਿ ਗਾਇਬ ਹਨ, ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੰਗੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ 40 ਲੱਖ ਈ.ਵੀ.ਐੱਮਜ਼ ਬਾਰੇ ਹੀ ਪਤਾ ਹੈ, ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਬਾਕੀ 20 ਲੱਖ ਈ.ਵੀ.ਐੱਮਜ਼ ਕਿੱਥੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ।''

-ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ, "ਫਿਰ 20 ਲੱਖ ਈ.ਵੀ.ਐੱਮ. ਦਾ ਕੀ ਹੋਇਆ? ਤੁਸੀਂ 60 ਲੱਖ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ 40 ਲੱਖ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਬਾਕੀਆਂ ਦਾ ਕੀ ਹੋਇਆ?"

-ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, “ਹੁਣ ਹਰ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੋਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਈ.ਵੀ.ਐਮਜ਼ ਨੂੰ ਸਟ੍ਰਾਂਗਰੂਮ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਤੋ-ਰਾਤ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ? ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੋਟਿੰਗ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਈ.ਵੀ.ਐੱਮਜ਼ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਮੁਤਾਬਕ ਵੋਟਿੰਗ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਸ਼ੱਕ ਜਾਇਜ਼ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ, ਮੋਦੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਰ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਕੀ ਇਹ ਲੋਕਤੰਤਰ ਹੈ ? ਸੋਚਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਮਾਮਲਾ ਹੈ।''

ਇਸ ਪੋਸਟ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਜਾਣ ਤੱਕ ਪੋਸਟ ਨੂੰ 12.3K ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। (ਹੋਰ ਰਿਕਾਰਡ ਇੱਥੇ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।)

ਕੀ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ?
ਇਹ ਵੀਡੀਓ 2019 ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਨਾਲ ਝੂਠਾ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸਾਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ?
-ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਸਪੀਕਰ ਵਾਲੇ ਦਾ ਵੀਡੀਓ ਕ੍ਰਾਪ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ 'ਤੇ ਗੂਗਲ ਰਿਵਰਸ ਇਮੇਜ ਸਰਚ ਚਲਾਇਆ।

-ਸਾਨੂੰ ਉਹੀ ਵੀਡੀਓ ਯੂਟਿਊਬ 'ਤੇ ਐੱਸ. ਵੀਰੱਈਆ ਐਨੈਲਸਿਸ ਚੈਨਲ 'ਤੇ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਇਹ 12 ਜੁਲਾਈ 2019 ਨੂੰ ਅਪਲੋਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

-ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰਲੇਖ ਨਾਲ ਅਪਲੋਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ- "ਸੰਸਦ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 20 ਲੱਖ ਈ.ਵੀ.ਐੱਮ. ਕਿੱਥੇ ਗਾਇਬ ਹਨ? ਐੱਸ. ਵੀਰੱਈਆ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ" (ਤੇਲਗੂ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ)

-ਅਸੀਂ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਵਾਇਰਲ ਵੀਡੀਓ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸੰਸਕਰਣ ਵਿੱਚ ਉਸ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।

-ਵਾਇਰਲ ਵੀਡੀਓ 'ਚ 0:55 ਤੋਂ 2:50 ਮਿੰਟ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਵਾ ਹਿੱਸਾ  ਹੈ। ਉਹ ਈ.ਵੀ.ਐੱਮ. ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਖਾਸ ਵਿਵਾਦ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚੋਣਾਂ ਲਈ 60 ਲੱਖ ਈ.ਵੀ.ਐਮਜ਼ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ 40 ਲੱਖ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਬਾਕੀ 20 ਲੱਖ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਕਿੱਥੇ ਹਨ।

-ਵਾਇਰਲ ਵੀਡੀਓ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹੀ ਗੱਲਾਂ ਕਹੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਸਿੱਟਾ
ਈ.ਵੀ.ਐੱਮ. 'ਤੇ ਤੇਲਗੂ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ 2019 ਵੀਡੀਓ ਨੂੰ 2024 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਨਾਲ ਗਲਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

(Disclaimer: ਇਹ ਫੈਕਟ ਚੈੱਕ ਮੂਲ ਤੌਰ 'ਤੇ The Quint ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ Shakti Collective ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ‘ਜਗ ਬਾਣੀ’ ਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ)