15 ਅਗਸਤ 1947 ਦੀ ਮੇਰੀ ਇਕ ਸ਼ਾਮ : ਊਸ਼ਾ ਗੁਪਤਾ

ਗੱਲ 75-76 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ। ਕਈ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ। ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਇਕ ਇਲਾਕਾ ਦਰਿਆਗੰਜ। ਉਥੇ ਮੁੱਖ ਸੜਕ ਦੀ ਸਾਈਡ ਵਾਲੀ ਲਾਈਨ ਦਾ ਨਾਮ ਫੈਜ਼ ਬਾਜ਼ਾਰ। ਉਸ 'ਚ ਇਕ ਬਾਟਾ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਸੀ, ਉੱਪਰ 4 ਨੰਬਰ ਦਾ ਮਕਾਨ, ਜਿਸ 'ਚ ਜੈਪੁਰ ਦੀ ਇਕ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਕਸਲੀਵਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਇਕ ਪੁੱਤਰ ਤੋਸ਼ ਕਾਸਲੀਵਾਲ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਮੇਰੇ ਜੀਜਾ ਜੀ ਸਨ। ਜੀਜਾ ਜੀ ਸਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਖਾਦੀ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੇਰੀ ਉਮਰ 13 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਨਾਲ ਹੀ ਛੋਟਾ ਭਰਾ, ਜਿਸ ਦੀ ਉਮਰ 9.5 ਸਾਲ ਸੀ। ਸਾਡਾ ਘਰ ਦਕਸ਼ ਪਰਜਾਪਤੀ ਦੀ ਨਗਰੀ ਕਨਖਲ (ਹਰਿਦੁਆਰ) 'ਚ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ 4-5 ਦਿਨ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਕੋਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆਏ ਸੀ। ਵਾਪਸ ਕਨਖਲ ਜਾਣਾ ਸੀ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ, ਉਹ ਵੀ ਅਣਮਿੱਥੇ ਸਮੇਂ ਲਈ। ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ... ਅਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਣ ਦੇ ਨਾਲ 2 ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਅਜਿਹੀ ਹੋਈ ਕੀ ਕਿਤੇ ਵੀ ਆਉਣਾ-ਜਾਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਬੱਚੇ ਕੀ ਕਰਦੇ। ਰੌਣਾ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਪੁਚਕਾਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਕਹਿੰਦੀ ਕਿ ਬੱਸਾਂ 2-3 ਦਿਨਾਂ 'ਚ ਚੱਲਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਮਾਂ ਕੋਲ ਜਾਵਾਂਗੇ... ਆਦਿ ਸਮਝਾਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ।
ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਦੋ ਵਰਾਂਡੇ ਸਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਹੇਠੋਂ ਦੀ ਸੜਕ ’ਤੇ ਪੈਦਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਲੋਕ ਅਤੇ ਵਾਹਨ ਆਦਿ ਵਿਖਾਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉੱਥੇ ਆ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸੀ ਅਤੇ ਸੜਕ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਆਪਣਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਅਚਾਨਕ ਸੜਕ ਸੁੰਨਸਾਨ ਹੋ ਗਈ। ਸੜਕ 'ਤੇ ਸਾਈਕਲ, ਰਿਕਸ਼ਾ, ਪੈਦਲ ਲੋਕ, ਵਾਹਨ ਸਭ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪੁਲਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਗੱਡੀਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਹੇਠਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬਦਲਣ ਲੱਗਾ। ਪੁਲਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਗੱਡੀਆਂ ਘੁੰਮ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਕੁਝ ਟਰੱਕ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਟਰੱਕਾਂ 'ਚ ਕਣਕ, ਚੌਲ, ਖੰਡ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਬੋਰੀਆਂ ਹੀ ਵੇਖੀਆਂ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਆੜ੍ਹਤੀ ਲੋਕ ਇਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਤਾਂ ਟਰੱਕਾਂ 'ਚ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੀ ਡਰਾਉਣਾ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਇਕ ਗੱਡੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹੇਠਾਂ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਗਈ। ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਇਹ ਦੇਖਣ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ 'ਚ ਕੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਖੋਲ੍ਹਦੇ। ਕੋਈ ਤਮਾਸ਼ਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਫਿਰ ਵੀ ਦੇਖਦੇ ਰਹੇ। ਸਭ ਕੁਝ ਡਰਾਉਣਾ ਅਤੇ ਦਰਦਨਾਕ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।
ਲਾਸ਼ਾਂ ਟਰੱਕਾਂ 'ਚ ਲਾਈਨ 'ਚ ਲੱਗੀਆਂ ਪਈਆਂ ਸਨ। ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਉੱਪਰ। ਔਰਤਾਂ, ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕੁਝ ਕੱਪੜੇ ਪਾਏ ਹੋਏ ਸਨ, ਕੁਝ ਅਰਧ ਨੰਗੇ ਸਨ, ਕੁਝ ਦੇ ਹੱਥ ਵੱਢੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਸਨ। ਲਹੂ ਦੀ ਲਾਲੀ ਅੱਖਾਂ 'ਚ ਦਸਤਕ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਜਾਂ ਕੋਈ ਸਾਹ ਲੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਸਾਰੇ ਕੱਪੜੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਹਨ। 75-76 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਅੱਜ ਵੀ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਨ ਦੇ ਪਰਦੇ 'ਤੇ ਸਭ ਕੁਝ ਛਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ 14 ਅਗਸਤ 1947 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਕਤਲੇਆਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਲੋਕ ਉਥੋਂ ਭੱਜਣ ਲੱਗੇ। ਲੋਕ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਆਉਣ 'ਚ ਵੀ ਸਮਾਂ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਸੋਹਣੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੋ ਔਰਤਾਂ ਉਥੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ 'ਚ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਉਹ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਬਣ ਕੇ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਜੋ ਜਿਸ ਦੀ ਕਿਸਮਤ 'ਚ ਵੀ ਸੀ  ਉਸ ਨੇ ਉਹ ਝੱਲਿਆ। ਕੋਈ ਔਰਤ ਗਰਭਵਤੀ, ਕੁਝ ਦਾ 2 ਦਿਨ ਦਾ ਬੱਚਾ ਸੀ, ਕੁਝ ਬਿਮਾਰ ਸਨ ਆਦਿ, ਸਥਿਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਗੰਭੀਰ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ, ਘਰ, ਪੈਸੇ ਜਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਪਾਏ। ਸਿਰਫ਼ ਘਰ 'ਚ ਰੱਖੇ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਸੋਨਾ ਹੀ ਆ ਸਕਿਆ।
ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਏ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਭਾਸ਼ਣ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੀਜਾ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਸਾਦਿਕ ਅਲੀ ਨੇ ਬੜੇ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾਲ ਸੁਣਿਆ। ਬਾਅਦ 'ਚ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸੀ: ------- ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿਨਾਹ ਇੰਗਲੈਂਡ 'ਚ ਇਕੱਠੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਤਿੰਨ ਟੁਕੜੇ ਹੋ ਗਏ। ਵੇਦਾਂ-ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ, ਬੁੱਧ, ਰਾਮ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਇਸ ਆਰੀਆਵਰਤ ਭਾਰਤ ਨੇ ਕਦੇ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਯੂਰਪ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਸੀ। ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ 'ਚ ਅੱਜ ਵੀ ਰਾਮਲੀਲਾ ਨਾਟਕ ਖੇਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਜੀਜਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੁਣੋ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜੋ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ "ਆਖਿਰ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ" ਆਦਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਵੀ ਬਦਲੇ 'ਚ ਕੁਝ ਵੱਢ ਟੁੱਕ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਗੋਲੀਆਂ ਚੱਲਣ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਆਉਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਸੀ, ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਥੋੜੀ ਦੇਰ 'ਚ ਹੀ ਜੀਜਾ, ਉਸ ਦੇ ਦੋਸਤ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੀ ਬਿਲਡਿੰਗ 'ਚ ਇਕ ਪਰਿਵਾਰ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ ਖਾਧਾ। ਰਾਤ ਇਕੱਠੇ ਬਿਤਾਈ। ਘਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਲੋਕ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ, ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ, ਪਟੇਲ, ਅਜ਼ਾਦੀ, ਸੁਭਾਸ਼ ਬੋਸ, ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ, ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬਸ ਰਾਤ ਹੋ ਗਈ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਸੌਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਰੀ ਸ਼ਾਮ ਬੀਤ ਗਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਕੁਝ ਅਜੇ ਵੀ ਮੇਰੇ ਮਨ 'ਚ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਮੇਰੀ ਇੱਛਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਨਾ ਜਾਵੇ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਬਰਾਬਰ ਹਾਂ। ਇਸ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਸਾਡਾ ਇਕ ਮੰਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ "ਵਸੁਧੈਵ ਕੁਟੁੰਬਕਮ"। ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਜੋ ਵੀ ਯਤਨ ਹੋ ਸਕਣਗੇ ਉਹ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ ਇਹੀਂ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ।

ਨੋਟ - ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਸਬੰਧੀ ਤੁਹਾਡੀ ਕੀ ਹੈ ਰਾਏ, ਕੁਮੈਂਟ ਕਰਕੇ ਜ਼ਰੂਰ ਦੱਸੋ।

ਜਗ ਬਾਣੀ ਈ-ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਐਪ ਨੂੰ ਡਾਨਲੋਡ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ

For Android:- https://play.google.com/store/apps/details?id=com.jagbani&hl=en

For IOS:- https://itunes.apple.com/in/app/id538323711?mt=8