ਯੂਕਰੇਨ ''ਚ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਪਹੁੰਚਣ ਕਾਰਨ ਰੂਸ ਨਾਰਾਜ਼! ਕਈ ਵਾਰ ਕੀਤਾ ਵਿਰੋਧ

ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਸਕ : ਰਾਇਟਰਜ਼ ਦੀ ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਰੂਸ-ਯੂਕਰੇਨ ਯੁੱਧ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰੂਸ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਯੂਰਪ ਨੂੰ ਜੋ ਹਥਿਆਰ ਵੇਚ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹ ਯੂਰਪ ਦੇ ਰਸਤੇ ਯੂਕਰੇਨ ਪਹੁੰਚ ਰਹੇ ਹਨ। ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਰੂਸ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਖਲ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਨਿਊਜ਼ ਏਜੰਸੀ ਰਾਇਟਰਜ਼ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ 'ਚ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਕਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਏਜੰਸੀ ਨੇ ਕਸਟਮ ਡੇਟਾ ਦਾ ਵੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤਥ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਸੂਤਰਾਂ ਅਤੇ ਕਸਟਮ ਡੇਟਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਰੂਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਯੂਕਰੇਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਰਾਇਟਰਜ਼ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰੂਸ ਨੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਦੋ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਇਹ ਮੁੱਦਾ ਉਠਾਇਆ ਹੈ। ਜੁਲਾਈ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਰੂਸ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਸਰਗੇਈ ਲਾਵਰੋਵ ਨੇ ਇਹ ਮੁੱਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਐੱਸ. ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਠਾਇਆ ਸੀ।

ਯੂਕਰੇਨ ਤੱਕ ਹਥਿਆਰ ਪਹੁੰਚਣ ਬਾਰੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਕੀ ਕਿਹਾ?
ਜਨਵਰੀ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਰਣਧੀਰ ਜੈਸਵਾਲ ਨੂੰ ਯੂਕਰੇਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਪਹੁੰਚਣ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਨਾ ਤਾਂ ਯੂਕਰੇਨ ਨੂੰ ਤੋਪਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵੇਚੀਆਂ ਹਨ।  ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦੋ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਦੋ ਸੂਤਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਯੂਕਰੇਨ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਅਸਲੇ ਦਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਉਤਪਾਦਨ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯੂਕਰੇਨ ਦੁਆਰਾ ਆਯਾਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਾਰੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ 1 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲਾ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਯੂਕਰੇਨ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਵੇਚਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਯੂਕਰੇਨ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਦੇਸ਼ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਹੈ?
ਇੱਕ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਯੰਤਰਾ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਰਾਇਟਰਜ਼ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਟਲੀ ਅਤੇ ਚੈੱਕ ਗਣਰਾਜ ਯੂਕਰੇਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰ ਭੇਜਣ ਵਾਲੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਇਹ ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਮੈਂਬਰ ਦੇਸ਼ ਹਨ ਜੋ ਯੂਕਰੇਨ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰ ਭੇਜ ਰਹੇ ਹਨ। ਯੰਤਰਾ ਇੰਡੀਆ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਪਨੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਯੂਕਰੇਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਸਥਿਤੀ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਰ, ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਰੱਖਿਆ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਾਂਗ, ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਹੈ।

'ਭਾਰਤ ਯੂਕਰੇਨ ਜੰਗ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੌਕੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ...'
ਰੂਸ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਵਾਇਤੀ ਮਿੱਤਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਰੂਸ-ਯੂਕਰੇਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਰੂਸ 'ਤੇ ਲਾਈਆਂ ਪੱਛਮੀ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਤੋਂ ਖੁਦ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵੀ ਗੁਰੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸੋਚ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਛੇ ਭਾਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨੇ ਰਾਇਟਰਜ਼ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਜੰਗ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਨਿਰਯਾਤ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ, ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਦਰਾਮਦਕਾਰ, ਬਰਾਮਦਕਾਰ ਬਣਨ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਥਿੰਕ-ਟੈਂਕ ਸਟਾਕਹੋਮ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਪੀਸ ਰਿਸਰਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਨੇ 2018 ਤੋਂ 2023 ਦਰਮਿਆਨ ਲਗਭਗ 3 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤਾ।

ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਨਾਥ ਸਿੰਘ ਨੇ 30 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਨਿਰਯਾਤ 2.5 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ 2029 ਤੱਕ ਇਸਨੂੰ ਵਧਾ ਕੇ ਲਗਭਗ 6 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। MES ਉਪਕਰਨਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਗਾਹਕ ਹੈ। ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰੋਮ ਸਥਿਤ ਇਹ ਕੰਪਨੀ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਖਾਲੀ ਕਾਰਤੂਸ ਖਰੀਦ ਕੇ ਵਿਸਫੋਟਕਾਂ ਨਾਲ ਭਰਦੀ ਹੈ।

ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੌਰਾਨ ਰੂਸੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕੀ ਕੀਤੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ?
ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਰੱਖਿਆ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ 60 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੂਸ ਤੋਂ ਦਰਾਮਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੁਲਾਈ 'ਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਰੂਸ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸੇ ਮਹੀਨੇ ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਅਤੇ ਲਾਵਰੋਵ ਵਿਚਕਾਰ ਮੀਟਿੰਗ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਯੂਕਰੇਨ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਯੂਕਰੇਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਭਾਰਤੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕਿਹਾ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕਿੰਗਜ਼ ਕਾਲਜ ਲੰਡਨ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਾਹਰ ਵਾਲਟਰ ਲਾਡਵਿਗ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਯੂਰਪ ਰਾਹੀਂ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਯੂਕਰੇਨ ਨੂੰ ਅਸਲਾ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਭਾਰਤ ਲਈ ਇੱਕ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸੌਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰੂਸ-ਯੂਕਰੇਨ ਸੰਘਰਸ਼ 'ਚ 'ਰੂਸ ਦੇ ਪੱਖ' 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ 'ਤੇ ਰੂਸ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੈ।