ਪਹਿਲਾਂ ਬੁਖਾਰ-ਗਲਾ ਦਰਦ ਫਿਰ ਮੂੰਹ ’ਚ ਛਾਲੇ, ਬੱਚਿਆਂ ’ਚ ਫੈਲ ਰਹੀ HFMD ਬਿਮਾਰੀ ਜਿਸ ’ਚ ਖਾਣਾ ਛੱਡ ਦਿੰਦੈ ਬੱਚਾ!

ਹੈਲਥ ਡੈਸਕ - ਨਵਜੰਮੇ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਅਤੇ ਉਂਗਲਾਂ ਮੂੰਹ ’ਚ ਪਾਉਣ ਦੀ ਆਦਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਬੱਚੇ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਮੂੰਹ ’ਚ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੂਸਦੇ ਵੀ ਹਨ। ਮਾਪੇ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਇਸ ਆਦਤ ਨੂੰ ਆਮ ਸਮਝ ਕੇ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਆਦਤ ਬੱਚੇ ਲਈ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਬੱਚਿਆਂ ’ਚ HFMD ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਓ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਛੂਤ ਵਾਲੀ ਬਿਮਾਰੀ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ’ਚ ਦੱਸਦੇ ਹਾਂ।

ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ HFMD ਦਾ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਪਰ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਤੇ ਮੂੰਹ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ (HFMD) ਕੀ ਹੈ? 

ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਬਾਲਗਾਂ ’ਚ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਾਮਲੇ ਸਿਰਫ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। 10 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ਤਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਛੂਤ ਵਾਲੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ HFMD ਦਾ ਨਾਮ ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਮੂੰਹ ’ਚ ਦਰਦਨਾਕ ਛਾਲੇ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ ਧੱਫੜ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਚ ਦਰਦਨਾਕ ਛਾਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਸਕਿਨ 'ਤੇ ਲਾਲੀ (ਧੱਫੜ) ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ’ਚ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਹੋਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਠੀਕ ਹੋਣ ’ਚ ਇਕ ਹਫ਼ਤੇ ਤੱਕ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੋਈ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦਾ ਪਰ ਵਾਇਰਸ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਇਹ ਇਕ ਬੱਚੇ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਬਚੇ ’ਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਮਾਮਲੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਛੂਤਕਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਅਤੇ ਦੁਰਲੱਭ ਮਾਮਲਿਆਂ ’ਚ, ਇਹ ਮੈਨਿਨਜਾਈਟਿਸ ਵਰਗੀ ਗੰਭੀਰ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ - ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਸੋਜ। ਇਸ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਹੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸਫਾਈ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਤਰਲ ਖੁਰਾਕ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। HFMD ਦਾ ਕੋਈ ਖਾਸ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੇ ਲੱਛਣ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਲਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਦਰਦ ਅਤੇ ਬੁਖਾਰ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਕੁਝ ਦਵਾਈਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

HFMD ’ਚ ਪਹਿਲਾ ਲੱਛਣ ਬੁਖਾਰ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗਲੇ ’ਚ ਦਰਦ ਹੁੰਦੈ :-

ਬੁਖਾਰ  ਤੇ ਗਲਾ ਦਰਦ
- HFMD ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਲੱਛਣ ਬੁਖਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਗਲੇ ’ਚ ਖਰਾਸ਼, ਸੁਸਤੀ, ਭੁੱਖ ਨਾ ਲੱਗਣਾ ਅਤੇ ਚਿੜਚਿੜਾਪਨ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮੂੰਹ ’ਚ ਜ਼ਖਮ ਅਤੇ ਧੱਫੜ
- 1-2 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਮੂੰਹ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਜੀਭ ਅਤੇ ਮਸੂੜਿਆਂ 'ਤੇ ਲਾਲ ਧੱਫੜ ਜਾਂ ਛੋਟੇ ਲਾਲ ਧੱਬੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ’ਚ ਛਾਲਿਆਂ ’ਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਛਾਲੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜੀਭ ਅਤੇ ਮਸੂੜਿਆਂ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਿਗਲਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਾਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਬੱਚੇ ਇਕ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਾਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਗਦੀ ਹੈ।

ਸਕਿਨ ’ਤੇ  ਲਾਲ ਧੱਫੜ
- ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਧੱਫੜ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਹਥੇਲੀਆਂ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਤਲਿਆਂ 'ਤੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਮੁਹਾਸੇ ਵਰਗੇ ਲਾਲ ਧੱਫੜ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਧੱਫੜ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰਾਂ, ਗੋਡਿਆਂ ਜਾਂ ਕੂਹਣੀਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਖੁਜਲੀ ਅਤੇ ਪਪੜੀ
- ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ’ਚ ਇਹ ਧੱਬੇ ਖਾਰਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ’ਚ ਇਹ ਖਾਰਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਛਾਲੇ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੁਰਕ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਧੱਫੜ ਇਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੋਈ ਦਾਗ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ ਅਤੇ ਇਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

HFMD ਵਾਇਰਸ ਦੀ ਲਾਗ ਦੇ ਕਾਰਨ :-

- HFMD ਐਂਟਰੋਵਾਇਰਸ ਨਾਮਕ ਵਾਇਰਸਾਂ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ’ਚ ਫੈਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਬਾਲਗਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ’ਚ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸ਼ਕਤੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਇਹ ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ’ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਤਰਲ ਕਣਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੱਕ ਅਤੇ ਗਲੇ ’ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲਾ ਬਲਗ਼ਮ, ਲਾਰ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ’ਚ ਆਉਣ ਨਾਲ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਲਾਗ ਛਿੱਕਣ, ਖੰਘਣ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਲਾਗ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸੰਪਰਕ ਰਾਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
- ਇਹ ਵਾਇਰਸ ਕਿਸੇ ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮਲ ’ਚ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਬੱਚੇ ਦਾ ਡਾਇਪਰ ਬਦਲਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਸੰਕਰਮਿਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਵਾਇਰਸ ਦੂਸ਼ਿਤ ਖਿਡੌਣਿਆਂ, ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਹੈਂਡਲਾਂ, ਭਾਂਡਿਆਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਨਾਲ ਵੀ ਫੈਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਕਿਹੜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਾਇਰਲ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ?

- ਜੇਕਰ ਬੱਚੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਚ ਬਹੁਤ ਦਰਦ ਹੈ ਜਾਂ ਮੂੰਹ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਛਾਲੇ ਅਤੇ ਖੁਰਕ ਹਨ ਅਤੇ ਬੱਚਾ ਖਾਣਾ-ਪੀਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਰਲ ਖੁਰਾਕ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਡੀਹਾਈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਡਾਕਟਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

- ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਾਮਲਿਆਂ ’ਚ, ਇਹ ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਲਾਗ (ਮੈਨਿਨਜਾਈਟਿਸ), ਅਧਰੰਗ ਜਾਂ ਦਿਲ ਅਤੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ  ਪਰ ਜੇਕਰ ਬੱਚੇ ’ਚ ਅਜਿਹੇ ਕੋਈ ਲੱਛਣ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਸਲਾਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
-HFMD ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ’ਚ ਗੰਭੀਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਕੁਝ ਮਾਮਲੇ ਨਵਜੰਮੇ ਬੱਚਿਆਂ ’ਚ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।

HFMD ਦਾ ਇਲਾਜ :-
- HFMD ਦਾ ਕੋਈ ਖਾਸ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਟੀਕਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਡਾਕਟਰ ਸਿਰਫ਼ ਇਸਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਅਤੇ ਧੱਫੜਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਹੀ ਦਵਾਈ ਲਿਖ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ’ਚ, ਕਿਸੇ ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਗਲੇ ਦੇ ਫੰਬੇ, ਟੱਟੀ, ਜਾਂ ਛਾਲਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

 ਦਰਦ ਅਤੇ ਬੁਖਾਰ ਦਾ ਇਲਾਜ :-
- ਇਹ ਬੁਖਾਰ ਅਤੇ ਗਲੇ ਦੀ ਖਰਾਸ਼ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੈਰਾਸੀਟਾਮੋਲ (ਐਸੀਟਾਮਿਨੋਫ਼ਿਨ) ਵਰਗੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ’ਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਐਸਪਰੀਨ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਰੇਅ ਸਿੰਡਰੋਮ ਨਾਮਕ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਡਾਕਟਰ ਤੋਂ ਪੁੱਛੇ ਬਿਨਾਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਦਵਾਈ ਨਾ ਦਿਓ।

ਹਾਇਡ੍ਰੇਸ਼ਨ :-
- ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਹਾਈਡਰੇਟਿਡ ਰਹੇ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ’ਚ, ਬੱਚੇ ਘਰ ’ਚ ਮਾਪਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁਝ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਨਾਲ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

HFMD ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇ?

- ਜੇਕਰ ਬੱਚਿਆਂ ’ਚ HFMD ਦੇ ਲੱਛਣ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ’ਚ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ ਛਾਲੇ ਸੁੱਕ ਨਾ ਜਾਣ। ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਖਾਸ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਕਿ ਬੱਚਾ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਛਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾ ਛੂਹੇ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ’ਚ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾ ਪਾਵੇ। ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਧੋਣ ਦੀ ਆਦਤ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਧੋਣਾ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਓ। 

- 'ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਬੱਚੇ ਦੇ ਹੱਥ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਧੋਣੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ।' ਜੇਕਰ ਬੱਚਾ ਛੋਟਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਕੂਲ ’ਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈਂਦੇ ਸਮੇਂ, ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਧੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੱਥ ਧੋਣੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ। ਸਕੂਲ ਸਟਾਫ਼ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਫਾਈ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਚੇਤ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਬੱਚੇ ’ਚ ਧੱਫੜ, ਜ਼ੁਕਾਮ ਖੰਘ ਅਤੇ ਬੁਖਾਰ ਵਰਗੇ ਲੱਛਣ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਮਾਪਿਆਂ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਘਰ ’ਚ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ’ਚ ਉਸ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ’ਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਚਾਓ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇਕ ਵਾਇਰਲ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ’ਚ ਫੈਲਦੀ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਉਦੋਂ ਹੀ ਵਾਪਸ ਭੇਜੋ ਜਦੋਂ ਛਾਲੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁੱਕ ਜਾਣ ਤਾਂ ਜੋ ਦੂਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।

ਜੇਕਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ’ਚ ਹੱਥ ਅਤੇ ਉਂਗਲੀਆਂ ਪਾਉਣ ਦੀ ਆਦਤ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਅਤੇ ਉਂਗਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ’ਚ ਰੁੱਝੇ ਰੱਖੋ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੰਗ-ਬਿਰੰਗੇ ਚਿੱਤਰ ਜਾਂ ਪਹੇਲੀਆਂ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਖੇਡ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਮੂੰਹ ’ਚ ਪਾਉਣ ਦੀ ਆਦਤ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲੇਗਾ ਅਤੇ ਉਹ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚੇਗਾ। ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਘਰ ’ਚ ਬੱਚੇ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਅਤੇ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸਫਾਈ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁੱਕੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਆਪਣੇ ਹੱਥ, ਪੈਰ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਧੋਵੋ ਅਤੇ ਸਫਾਈ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ। ਜੇਕਰ ਘਰ ’ਚ ਕੋਈ ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਸ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖੋ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸ਼ਕਤੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। - ਨਿਧੀ ਘਈ (Headmistress, Apeejay Rhythms Kinderworld)

ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਕਰੀਏ ਸੰਪਰਕ? 

- ਜੇਕਰ ਹਾਲਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੰਭੀਰ ਜਾਪਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਬੱਚਾ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਚ ਬਹੁਤ ਦਰਦ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਉਹ ਕੁਝ ਵੀ ਖਾ ਜਾਂ ਪੀ ਨਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਤਰਲ ਖੁਰਾਕ ਨਾ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਡੀਹਾਈਡ੍ਰੇਟਿਡ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੁਸਤ ਹੋਣਾ, ਅੱਖਾਂ ਡੁੱਬੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ’ਚ ਖੁਸ਼ਕੀ।
- ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੁਖਾਰ ਹੈ ਜਾਂ ਬੱਚੇ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸ਼ਕਤੀ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੈ।
- ਜੇਕਰ ਬੱਚੇ ’ਚ ਸਿਰ ਦਰਦ, ਦੌਰੇ, ਗਰਦਨ ’ਚ ਅਕੜਾਅ, ਸੁਸਤੀ ਜਾਂ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਵਰਗੇ ਲੱਛਣ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰੀ ਸਲਾਹ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
- ਜੇਕਰ ਲੱਛਣ 10 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।

ਡਿਸਕਲੇਮਰ : ਸਹੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਸਫਾਈ ਰੱਖ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਫੈਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।