ਕੀ ਹੈ KYC? ਕਿਉਂ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਇਸ ਦੀ ਹਰ ਥਾਈਂ ਲੋੜ! ਜਾਣੋ ਵਜ੍ਹਾ

 ਗੈਜੇਟ ਡੈਸਕ - ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਬੈਂਕ ਖਾਤਾ ਖੋਲ੍ਹ ਰਹੇ ਹੋ, ਮੋਬਾਈਲ ਸਿਮ ਖਰੀਦ ਰਹੇ ਹੋ ਜਾਂ ਡਿਜੀਟਲ ਵਾਲਿਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਹਰ ਥਾਈਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਹੈ  KYC , ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ  KYC ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕਿਉਂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ? ਆਓ ਇਸ ਨੂੰ ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ ’ਚ ਸਮਝੀਏ। KYC ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ’ਚ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਰਸਮੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਤੁਹਾਡੀ ਪਛਾਣ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਬੈਂਕਿੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਡਿਜੀਟਲ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਜਾਂ ਸਿਮ ਕਾਰਡ ਖਰੀਦ ਰਹੇ ਹੋ KYC ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਸਟਮ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੇ।

KYC ਹੈ ਕੀ?
KYC ਦਾ ਪੂਰਾ ਰੂਪ "Know Your Customer" ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਹਿੰਦੀ ’ਚ ਅਰਥ ਹੈ "ਆਪਣੇ ਗਾਹਕ ਨੂੰ ਜਾਣੋ"। ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਬੈਂਕ, ਕੰਪਨੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉਹ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹ ਅਸਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਪਤੇ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੈਧ ਹੈ। KYC ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਧੋਖਾਧੜੀ, ਪਛਾਣ ਚੋਰੀ, ਮਨੀ ਲਾਂਡਰਿੰਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਗਾਹਕਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੀ ਵਿੱਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਪਾਰਦਰਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਸਥਿਰਤਾ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਜ਼ਰੂਰੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ :-
KYC ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ’ਚ, ਗਾਹਕ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਪਤੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਾਉਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਕੇਵਾਈਸੀ ਲਈ ਵੈਲਿਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: -
ਆਧਾਰ ਕਾਰਡ
ਪੈਨ ਕਾਰਡ
ਵੋਟਰ ਆਈਡੀ
ਪਾਸਪੋਰਟ
ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਲਾਇਸੈਂਸ।

ਬੈਂਕਿੰਗ ਸੈਕਟਰ ’ਚ ਇਸ ਦੀ ਕੀ ਹੈ ਭੂਮਿਕਾ :-
ਬੈਂਕਾਂ ਵਿੱਚ KYC ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਖਾਤਾ ਖੋਲ੍ਹਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣ ਤੱਕ, ਇਹ ਬੈਂਕ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਗਾਹਕ ਦੀ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਏ।
- KYC ਨਾਲ ਮਨੀ ਲਾਂਡਰਿੰਗ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਇਸ ਨਾਲ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਘੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
- KYC ਨਾਲ ਖਾਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
- KYC ਨਾਲ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਬੈਂਕਿੰਗ ਸਹੂਲਤਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।
ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਗਾਹਕ KYC ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਖਾਤੇ 'ਤੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਸੀਮਾਵਾਂ ਲਗਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਖਾਤਾ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸਿਮ ਕਾਰਡ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ KYC 
ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਨਵਾਂ ਮੋਬਾਈਲ ਸਿਮ ਖਰੀਦਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ KYC ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਮ ਕਾਰਡ ਕਿਸੇ ਜਾਅਲੀ ਨਾਮ ਜਾਂ ਪਛਾਣ 'ਤੇ ਜਾਰੀ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੰਪਨੀਆਂ ਹੁਣ ਸਿਮ ਲਈ ਆਧਾਰ-ਅਧਾਰਤ eKYC ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
- OTP ਮੋਬਾਈਲ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਇਓਮੈਟ੍ਰਿਕ ਜਾਂ ਆਧਾਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਤਸਦੀਕ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸਪੈਮ ਕਾਲਾਂ, ਟੈਲੀਫ੍ਰਾਡ ਅਤੇ ਅਣਅਧਿਕਾਰਤ ਸਿਮ ਐਕਟੀਵੇਸ਼ਨ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਡਿਜੀਟਲ ਵਾਲਿਟ ਅਤੇ ਐਪਸ ਵਿੱਚ KYC ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ?
ਅੱਜ ਦੇ ਡਿਜੀਟਲ ਯੁੱਗ  ’ਚ, ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ Paytm, PhonePe, Google Pay, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ UPI/ਵਾਲਿਟ ਐਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ KYC ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੀਮਤ ਰਕਮ ਤੱਕ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਜਾਂ ਇਸਨੂੰ ਬੈਂਕ ਨਾਲ ਲਿੰਕ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਇਕ ਪੂਰਾ KYC ਵਾਲਿਟ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।