ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮ-ਸੇਵਕ ਸੰਘ

ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਮਿਸਾਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਿਸੇ ਸਾਧਕ ਨੇ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਘਰ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਸਭ ਕੁਝ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਮਾਤ ਭੂਮੀ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ, ਉਸ ਨੇ ਮਾਤ ਭੂਮੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਮੁਕਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਸਿਰਫ਼ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਹੀ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਰਮਹੰਸ ਜੀ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ, ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਨੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭੂਮੀ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਵੇਖੀ। ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ, ਕੰਨਿਆਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਉਸ ਚੱਟਾਨ ’ਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਚਿੰਤਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ-ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ, ਮੈਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮੇਰੀ ਮਾਤ ਭੂਮੀ ਦਾ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਪੇਟ ਭਰ ਕੇ ਖਾਣਾ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ, ਮੈਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜਨਮ ਲਵਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭੂਮੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਾਂ।

ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਨੇ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਵਿਚ ਹੋਏ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਸ਼ਵ ਧਰਮ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿਚ ਇਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਵਿਚ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਆਗੂ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਸਮਝਾ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ।

ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਛੱਡਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਦਰਿਆ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਇਕ ਸਮੁੰਦਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਇਕੋ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਇਕ ਹੈ, ਰਸਤੇ ਬਹੁਤ ਹਨ ਪਰ ਮੰਜ਼ਿਲ ਇਕ ਹੈ।

ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਦਾ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਖ਼ਬਾਰ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਹੈਰਾਲਡ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਨੇ ’ਤੇ ਸਵਾਮੀ ਜੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਛਾਪੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਸੀ-ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਵਿਸ਼ਵ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਸ਼ਣ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਵਿਦਵਾਨ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜਣਾ ਕਿੰਨੀ ਮੂਰਖਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ।

ਸਵਾਮੀ ਜੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਆ ਕੇ ਮਾਤ ਭੂਮੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀ ਨੀਂਦ ਵਿਚ ਸੁੱਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵੀਂ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਲਿਆਂਦੀ। ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਸਨ।

ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਅਕਸਰ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਆਦਮੀ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਆਦਮੀ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬ੍ਰਜ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੇ ਜਜ਼ਬੇ ਵਾਲੇ ਕਿਰਦਾਰ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਸਭ ਕੁਝ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਨੇ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀ ਨੀਂਦ ਵਿਚ ਸੁੱਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਇਕ ਵਿਆਪਕ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਗੜ ਗਈ ਅਤੇ 39 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ, ਉਹ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਮੈਨੂੰ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰ ਕੇ ਇਕ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਹੋਰ ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਵੇਗਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਜਾਗ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਗੁਰੂ ਬਣੇਗਾ। ਮੈਂ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਸੰਘ ਦਾ ਸੇਵਕ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਸੰਘ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜੀਵਿਅਾ ਹੈ। ਠੀਕ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਵੀ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਹੋਰ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਵੇਗਾ। ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਇਕ ਦੈਵੀ ਪੁਰਸ਼ ਸਨ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਉਸ ਆਖਰੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਡਾ. ਹੇਡਗੇਵਾਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਮਹਾਨ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਅਧਿਐਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਨੇ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਿਰਫ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਦੇ ਅਧੂਰੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਬਦਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਧਾਰਾ 370 ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। 500 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਅਯੁੱਧਿਆ ਵਿਚ ਰਾਮ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਨਵਾਂ ਵਕਫ਼ ਬਿੱਲ ਪਾਸ ਹੋ ਗਿਆ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਇਕ ਚੋਣ ਅਤੇ ਇਕ ਸਮਾਨ ਸਿਵਲ ਕੋਡ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ।

ਅੱਜਕੱਲ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ 100 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸੰਘ ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਸੰਗਠਨ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਰ ਪਿੰਡ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕੇ, ਸੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਖਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਰਾਹੀਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਚਰਿੱਤਰ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ। ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਸੰਗਠਨ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਕਿਰਦਾਰ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਸਮੂਹ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।

ਅੱਜ, ਸੰਘ ਵਰਕਰ ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਤੱਕ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਹੁਦਿਆਂ ’ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹਨ। ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਹਨ। ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਅੱਜ ਭਾਜਪਾ ਆਪਣੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸਿਖਰ ’ਤੇ ਹੈ। ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਕੋਈ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਅਤੇ ਡਾ. ਹੇਡਗੇਵਾਰ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਭਾਰਤ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਸੰਘ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਮਿਲ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਲ 2047 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 100 ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ’ਤੇ ਇਕ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਕਸਤ ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਚਮਕੇਗਾ।

–ਸ਼ਾਂਤਾ ਕੁਮਾਰ