ਮੋਟਾਪਾ ਇਕ ਸਮੱਸਿਆ, ਹੱਲ ਆਪਣੇ ਕੋਲ

ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਕਈ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿਹਤ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਮੋਟਾਪੇ ’ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਕ ਸਰਵੇਖਣ ਅਨੁਸਾਰ, 40 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਮੋਟਾਪੇ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਪਾਈ ਗਈ। ਇਸ ਵਿਚ ਵੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਮੋਟਾਪਾ ਵਧੇਰੇ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਯੋਗ ਦਿਵਸ ਰਾਹੀਂ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਇਕ ਬਿਹਤਰੀਨ ਤੋਹਫਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ, ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਰਾਹੀਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਬਾਰੇ ਗੰਭੀਰ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਸਨ।

ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦੇ ਹੋਏ, ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਤਸਵੀਰਾਂ ਉੱਭਰਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ’ਤੇ ਸਥਿਤ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਪੈਦਲ ਜਾਂਦੇ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਖੂਬ ਸਾਈਕਲ ਚਲਾਇਆ। ਖੇਡਾਂ ’ਚ ਲੁਕਣ-ਮੀਟੀ, ਖੋ-ਖੋ, ਲੰਗੜੀ ਲੱਤ, ਗੁੱਲੀ-ਡੰਡਾ, ਕਬੱਡੀ ਆਦਿ ਰਾਹੀਂ ਸਰੀਰ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਲਈ ਹਰ ਵੇਲੇ ਤਤਪਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਸਾਡਾ ਘਰ 3 ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਸੀ। ਬਿਸਤਰਾ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਈ ਵਾਰ ਤੀਜੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਦੀ ਛੱਤ ’ਤੇ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਲਿਫਟਾਂ, ਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਬੱਸਾਂ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਪਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਗਲਤੀ ਲਈ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਸਰੀਰ ਲਈ ਇਕ ਚੰਗੀ ਕਸਰਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੁਰਗਾ ਬਣਨਾ, ਗੋਡਿਆਂ ਭਾਰ ਬੈਠਣਾ ਅਤੇ ਤੁਰਨਾ, ਇਕ ਲੱਤ ਅਤੇ ਹੱਥ ਉੱਪਰ ਕਰ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣਾ ਆਦਿ।

ਮੋਟਾਪੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਅਨਿਯਮਿਤ ਆਦਤਾਂ ਹਨ। ਮੈਦੇ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਿਸਕੁਟ, ਬ੍ਰੈੱਡ, ਚਾਊਮਿਨ, ਸਮੋਸੇ, ਕਚੌਰੀ, ਭਟੂਰੇ ਆਦਿ ਦਾ ਸੇਵਨ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਮਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੈਦੇ ਨੂੰ ਪਾਚਨ ਮਾਰਗ ਦਾ ਸੀਮੈਂਟ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੋਟਾਪੇ ਦਾ ਦੂਜਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਖਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਖਾਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਤੇਲ ਅਤੇ ਮਿਰਚਾਂ ਆਦਿ ਨਾਲ ਪਕਾ ਕੇ ਖਾਣਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਤੇਜ਼ਾਬ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਐਸਿਡ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੈਸ ਐਸਿਡ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਗਰ ’ਤੇ ਬੋਝ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਮੋਟਾਪਾ ਵਧਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡੱਬਾਬੰਦ ​​ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਭਾਵ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਪੈਕ ਕੀਤੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੀ ਜਿਗਰ ’ਤੇ ਬੋਝ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮੋਟਾਪੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਸਾਇਣ ਮਿਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਕੁਝ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਭੁੱਖਮਰੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸੀ। ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਭੁੱਖਮਰੀ ਦੇ ਯੁੱਗ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਪਰ ਹੁਣ ਮੋਟਾਪਾ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਜੇਕਰ ਭੁੱਖਮਰੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਦਰਤੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਏ ਜਾਂਦੇ ਪਰ ਮੈਦੇ ਅਤੇ ਤੇਲ ਵਰਗੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਕਾਢ ਨੇ ਭੁੱਖਮਰੀ ਘਟਾ ਕੇ ਮੋਟਾਪਾ ਵਧਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਲਗਭਗ 80 ਫੀਸਦੀ ਮੋਟੇ ਲੋਕ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ 20 ਫੀਸਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬੀਮਾਰ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੋਟਾਪਾ ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਹੈ।

ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੈਲੋਰੀ ਦਾ ਅਰਥ ਊਰਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਸਾਨੂੰ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਊਰਜਾ ਦੀ। ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਇਕ ਬੈਂਕ ਵਾਂਗ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਰੀਰ ਲੋੜ ਪੈਣ ’ਤੇ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਊਰਜਾ ਦਾ ਖਰਚ ਤੁਰੰਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੀ ਊਰਜਾ ਅਸੀਂ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦੇ, ਉਹ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਮੋਟਾਪੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਪਰੋਸੀ ਗਈ ਥਾਲੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਪਾਚਕ ਤੱਤ ਕਿੰਨੇ ਹਨ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਕਿੰਨੀ ਹੈ। ਤੇਲ, ਮਿਰਚਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਧੁਨਿਕ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਉਹੀ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਊਰਜਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਗਲਾ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿਚ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਕਸਰਤ ਆਦਿ ਰਾਹੀਂ ਕਿੰਨੀ ਊਰਜਾ ਖਰਚ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

ਮੇਰਾ ਸੁਝਾਅ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਯੋਗਾ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਲਈ ਨਿਯਮਿਤ ਸਮਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਘਰ ਵਿਚ ਵੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਰੁੱਝੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੇਖਣ ’ਚ ਇਹ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ’ਤੇ ਬੈਠੇ-ਬੈਠੇ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਜਾਂ ਨੌਕਰਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਮੰਗਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਹੀ ਸਰੀਰਕ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਆਦਤ ਨਾ ਪਾਈ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਜਵਾਨੀ ਅਤੇ ਬੁਢਾਪਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੀਮਾਰੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਣਗੇ।

ਇਸ ਚਰਚਾ ਤੋਂ ਜੋ ਸਿਧਾਂਤ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਭੋਜਨ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੋਵੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫਲ, ਸਲਾਦ ਅਤੇ ਭਾਫ ਨਾਲ ਪਕਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਆਦਿ। ਸਾਨੂੰ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਐਸਿਡ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ’ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਕ ਲਾ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਭਾਵ ਤੇਲ ਅਤੇ ਮਿਰਚਾਂ ਦਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਜਿੰਨਾ ਹੋ ਸਕੇ ਸਰੀਰਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਕਰੋ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 5-6 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੈਦਲ ਤੁਰਨਾ, ਸਾਈਕਲ ਚਲਾਉਣਾ, ਯੋਗਾ ਕਰਨਾ, ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਆਦਿ। ਇਸ ਸਭ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਦੀ ਊਰਜਾ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਖਰਚ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਪਿਛਲਾ ਮੋਟਾਪਾ ਵੀ ਘੱਟ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ, ਵਿੱਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਹੋਣਗੇ, ਤਾਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ’ਤੇ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਵੱਡਾ ਬਜਟ ਬਚੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਿਰਫ਼ ਸਿਹਤਮੰਦ ਨਾਗਰਿਕ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰ ਕੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਿਹਤਮੰਦ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿਕਾਸ ਵੱਲ ਵਧ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਮੋਟਾਪਾ ਇਕ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਹੈ।

-ਅਵਿਨਾਸ਼ ਰਾਏ ਖੰਨਾ, ਸਾਬਕਾ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ