ਕਿਸਾਨੀ ਘੋਲ: ਨੀਤੀਆਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਇਤਿਹਾਸ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹੇ ਸਰਕਾਰ

ਸੰਜੀਵ ਪਾਂਡੇ

26 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਤਿੰਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਇਕ ਵਾਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਫਿਰ ਕਿਸਾਨ ਲਹਿਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਫਿਰ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਰਹੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ  ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਸੀ। ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਦਿੱਲੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਗਾਜ਼ੀਪੁਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨ ਲਾਮਬੰਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਅਸਰ ਹਰਿਆਣਾ 'ਤੇ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਹੋਈ ਘਟਨਾ ਮਗਰੋਂ ਉਦਾਸ ਹੋਈਆਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਕਿਸਾਨ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਫਿਰ ਤੋਂ ਜੋਸ਼ ਵਿਚ ਆ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਵੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਚਾਨਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਅੰਦੋਲਨ ਮੁੜ ਕਿਵੇਂ ਉੱਠ ਪਿਆ? ਦਰਅਸਲ ਰਾਕੇਸ਼ ਟਿਕੈਟ ਦੇ ਹੰਝੂਆਂ ਨੇ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ।

ਰਾਕੇਸ਼ ਟਿਕੈਟ ਦੇ ਹੰਝੂਆਂ ਦਾ ਕਮਾਲ
ਰਾਕੇਸ਼ ਟਿਕੈਟ ਦੇ ਹੰਝੂਆਂ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸਫਲਤਾ ਜਾਟ-ਮੁਸਲਿਮ ਏਕਤਾ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਸੀ। ਮੁਜ਼ੱਫਰਨਗਰ ਦੰਗਿਆਂ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੁਜ਼ੱਫਰਨਗਰ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾਟ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਹਮੋ-ਸਾਹਮਣੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। 2014 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਜ਼ੱਫਰਨਗਰ ਦੰਗਿਆਂ ਦਾ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਲਾਭ ਹੋਇਆ। ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਤੋਂ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਤੱਕ ਦਾ ਇਲਾਕਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਭਾਜਪਾ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਰਾਕੇਸ਼ ਟਿਕੈਟ ਦੇ ਹੰਝੂਆਂ ਨੇ ਹੁਣ ਭਾਜਪਾ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਇਆ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਜਾਟ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਬਹੁਤ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਜਾਟ ਆਗੂ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੱਦ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ। 2019 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਜ਼ੱਫਰਨਗਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟ ਤੋਂ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ ਹਾਰ ਗਏ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਜਯੰਤ ਚੌਧਰੀ ਨੇ ਬਾਗਪਤ ਤੋਂ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਸਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਹੱਥੋਂ ਹਾਰ ਗਏ। ਬਾਗਪਤ ਤੋਂ ਮੁਜ਼ੱਫਰਨਗਰ ਤੱਕ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਚੌਧਰੀ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਸੀ। ਮੁਜ਼ੱਫਰਨਗਰ ਵਿਚ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਭਾਜਪਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਸੰਜੀਵ ਬਾਲਿਆਨ ਨੂੰ ਜਾਟਾਂ ਦੀ ਬਾਲਿਆਨ ਖਾਪ ਦੀ ਹਿਮਾਇਤ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਸੀ। ਰਾਕੇਸ਼ ਟਿਕੈਟ ਵੀ ਬਾਲਿਆਨ ਖਾਪ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਕਾਰਨ ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਕਈ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਹੈਰਾਨ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਪੱਖ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਗਲੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਜ਼ਰੂਰ ਪਵੇਗਾ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਵੇਗਾ।ਭਾਜਪਾ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਮੇਰਠ, ਬਾਗਪਤ, ਮੁਜ਼ੱਫਰਨਗਰ ਸਗੋਂ ਮਥੁਰਾ ਤੋਂ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਤੱਕ ਵੀ ਚਿੰਤਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਾਟ ਕਿਸਾਨ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹਨ। ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਰਾਕੇਸ਼ ਟਿਕੈਟ ਦੇ ਹੰਝੂਆਂ ਦਾ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਅਸਰ ਪਵੇਗਾ। ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਵਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੰਝੂਆਂ ਦਾ ਲਾਹਾ ਲੈਣ ਦਾ ਕਾਹਲ ਹੈ ਪਰ ਜੇਕਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕੀ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਾਨੂੰਨ ਤੇ ਕਿਉਂ ਹੋ ਰਿਹੈ ਵਿਰੋਧ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹੋ ਇਹ ਖ਼ਾਸ ਰਿਪੋਰਟ

ਭਾਜਪਾ ਦਾ ਹਿੰਦੂਤਵ ਏਜੰਡਾ 
ਅਸਲ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਮੱਧਵਰਗੀ ਹਿੰਦੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਹਿੰਦੂਤਵ ਏਜੰਡੇ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ।ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਜਿਸ  ਸੋਸ਼ਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਰਾਹੀਂ ਸੱਤਾ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਰਮੀ, ਲੋਧ, ਜਾਟ, ਗੁੱਜਰ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਮੱਧ-ਵਰਗੀ ਹਿੰਦੂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਸੱਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਹੀ ਭਾਜਪਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕਲਾ ਗੁਆ ਬੈਠੀ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਏਜੰਡੇ 'ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੱਧਵਰਗੀ ਹਿੰਦੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸੱਟ ਮਾਰੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਸੱਤਾ ਦਿੱਤੀ। ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਪੱਟੀ ਵਿਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ ਹੈ। 

ਮੱਧਵਰਗੀ ਹਿੰਦੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਵੇਗਾ ਤਿੰਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ  
ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਗ਼ਲਤ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਤਿੰਨਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਹਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਵੀ ਗ਼ਲਤ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਕੇਵਲ ਪੰਜਾਬ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ, ਤਿੰਨਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹਿੰਦੀ ਪੱਟੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਮੱਧਵਰਗੀ ਹਿੰਦੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਾਤਾਂ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਹਿੰਦੂਤਵ ਦੇ ਏਜੰਡੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਭਾਜਪਾ ਨਾਲ ਹਨ। ਹੁਣ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਜਪਾ ਤੋਂ ਮੋਹ ਭੰਗ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੱਧ-ਵਰਗ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਹ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੋ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੱਧ-ਵਰਗ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵੱਧ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਹਿੰਦੂਤਵ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਵੇਚ ਰਹੀ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਘਰਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹਿੰਦੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਤਿੰਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਿਸਾਨ ਹਿੰਦੂ ਹਨ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਸ਼ਬਦ ਚਿੱਤਰ: ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਤਸਵੀਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਨਾਬ, ਜਜ਼ਬਾਤ ਨੇ, ਪੜ੍ਹੋ ਕੀ ਕਹਿ ਰਹੀ ਏ ਤਸਵੀਰ
ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਨੀਤੀ ਘਾੜੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਸਬਕ ਲੈਣ 
ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਨੀਤੀ ਘਾੜੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਸਬਕ ਲੈਣ ਲਈ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਨ। ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ  ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਹਿੰਦੂ ਕਿਸਾਨ ਜਾਤਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਨਾਲ ਪਹਿਚਾਣਿਆ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਮੱਧ-ਵਰਗੀ ਹਿੰਦੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਛੇੜਿਆ। ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਹਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਨੇੜਲੇ ਹਿੰਦੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਈ ਨੀਤੀਆਂ ਵੀ ਬਣਾਈਆਂ। ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ  ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਨੀਤੀ ਨਾ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਆਗਰਾ ਦੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਕਿਸਾਨ ਮੁਗਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕਰ ਸਕਣ। ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਕਿਸਾਨ ਜਾਤਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਅਕਸ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਸੂਫ਼ੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਸੂਫ਼ੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਗਤੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਕਈ ਵੱਡੇ ਹਿੰਦੂ ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਹੁਨਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਨੀਤੀਆਂ ਮੁਗ਼ਲ ਰਾਜ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਨ। ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਸਕ ਗੁਜਰਾਤ ਤੋਂ ਬੰਗਾਲ ਤੱਕ ਲੰਬੀ ਮੁਹਿੰਮ ਲਈ ਗਏ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਵਿਚ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਖੈਬਰ ਪਖਤੂਨਖਵਾ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੱਧਵਰਗੀ ਕਿਸਾਨ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਿ ਰਾਜ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਗੀ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸ਼ਾਸਕ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਅਲਾਟ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਆਖਿਰਕਾਰ ਬਿਹਤਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਉਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। 

ਨੋਟ: ਕੀ ਇਤਿਹਾਸ ਜਾਣੇ ਬਗੈਰ ਨੀਤੀਆਂ ਬਣਾਉਣਾ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣਿਆ? ਕੁਮੈਂਟ ਕਰਕੇ ਦਿਓ ਆਪਣੀ ਰਾਏ